چگونه می توان نفقه را تعیین کرد؟
نفقه به همه نیازهای متعارف و متناسب با وضعيت زن از قبيل مسكن، البسه، اثاث منزل و هزينه‌های درماني، بهداشتی و خادم در صورت عادت يا احتياج به دلیل نقصان يا مرض گفته می‌شود. برای تعیین میزان نفقه، باید ملاک‌ها و معیارهایی را مورد توجه قرار داد. در حقیقت، ضابطه موجود برای تعيين ميزان نفقه، بر مبنای شئونات خانوادگی زن، عرف و عادت ساكنان هر منطقه و وضع مالی مرد، است و در صورت نبود توافق میان زوجین در خصوص ميزان نفقه، دادگاه، خود میزان نفقه را تعیین می‌کند.
شرايط پرداخت
به محض اينكه عقد ازدواج صورت گرفت و زوجين زندگي زناشويي خود را آغاز کردند، شوهر مكلف به پرداخت نفقه است. البته زوجه در صورتي مستحق نفقه است كه از همسر خود تمكين کند و هرگاه زن بدون مانع مشروع از ادای وظايف زوجيت امتناع كند، مستحق نفقه نخواهد بود. تمكين به معنای اطاعت زن از شوهر در ادای وظايف زوجيت، حسن معاشرت و سكونت در منزل شوهر است. به زني كه از همسرش در مفهوم خاص و عام اطاعت نکند، «ناشزه» گفته می‌شود.
ترك منزل از ناحيه زوجه و تعليق نفقه
زوج وظيفه دارد در حد توان، منزلي مستقل و متناسب با شئونات زوجه فراهم کند. حال اگر اين منزل از جنبه شئونات اجتماعي مطابق حال زن باشد اما به سر بردن در آن منزل موجب شود كه احتمال ضرر و زيان شرافتي يا بدني (آزار و اذيت) زوجه برود، خروج وي از منزل «نشوز و عدم اطاعت» محسوب نمي‌شود و نفقه تا زمان برطرف شدن مشكل به وي تعلق خواهد گرفت.
قانونگذار در ماده 1114 قانون مدني، این نکته را مورد توجه قرار داده است که زن بايد در منزلي كه شوهر تعيين مي‌كند سکونت کرده مگر آنكه اختيار تعيين منزل به زن داده شده باشد.
ضمانت اجرای عدم پرداخت نفقه توسط زن
زني كه همسرش از پرداخت نفقه به وي خودداري مي‌كند، علاوه بر امکان طرح شکایت کیفری، مي‌تواند دادخواست حقوقي نیز ارایه دهد. در صورت طرح شکایت کیفری و رسيدگي موضوع از سوی دادگاه، مرد به پرداخت نفقه محکوم خواهد شد.
در چنین شرایطی، اگر مرد از پرداخت نفقه خودداري كند، به مجازات حبس محکوم می‌شود. البته باید تاکید کرد که نفقه مربوط به زمان حال از طريق كيفری قابل مطالبه و نفقه مربوط به گذشته با ارایه دادخواست حقوقي قابل پرداخت است.
قانونگذار در ماده ماده 642 کتاب تعزیرات قانون مجازات اسلامی تصریح کرده است که هر كس با داشتن استطاعت مالي نفقه زن خود را در صورت تمكين ندهد يا از تأديه نفقه ساير اشخاص واجب‌النفقه امتناع کند، دادگاه او را از سه ماه و يك روز تا پنج ماه حبس محكوم می‌کند.
ترک انفاق، جرم مستمر است
نفقه از جمله جرایم مستمر به شمار مي‌رود؛ يعني در صورت عدم پرداخت، به دفعات قابل شكايت كيفري است. به عنوان مثال، اگر نفقه مرداد ماه پس از شكايت كيفري از شوهر اخذ شد اما او از پرداخت نفقه ماه بعد خودداري كرد، زن مي‌تواند مجدداً شكايت ترك انفاق را مطرح کند. به همين لحاظ «ترك انفاق» جرم مستمر محسوب شده و با گذشت شاكي، پرونده بسته مي‌شود.
نحوه ارایه دادخواست حقوقي
چنانچه زني بخواهد نفقه ايام گذشته خود را طلب كند، فقط با ارایه دادخواست حقوقي مي‌تواند آن را دريافت کند. به این منظور، زوجه پس از خريد دو نسخه دادخواست، باید خواسته خود را در آنها قيد كند و چون دعواي نفقه مالي است به ميزان مبلغ مورد مطالبه، تمبر الصاق و آن را به دادگاه خانواده تقديم کند. وی مي‌تواند در دادخواست خود هزينه دادرسي را نيز مطالبه كند. در صورت عدم توانايي مرد به پرداخت نفقه يا اينكه به هيچ طريقی نتوان مرد را مجبور به پرداخت نفقه کرد، زن مي‌تواند دادخواست طلاق دهد.
نفقه در زمان عقد و قبل از ازدواج
در مدت زمان ميان عقد و انجام ازدواج، نفقه‌ای به زن تعلق نمي‌گيرد مگر اينكه زن برای شروع به زندگي اعلام آمادگي كرده باشد اما مرد از بردن همسرش به منزل مشترک خودداری کند كه در اين صورت زن مستحق دريافت نفقه خواهد بود. در چنین شرایطی، زوجه بايد بتواند ادعاي خود را ثابت کند يعني به نزديكترين مجتمع قضايي محل سكونت خود مراجعه، سه برگ اظهارنامه دريافت و آمادگي خود را اعلام کند يا اينكه چند نفر را به شهادت بگيرد و استشهاديه ای تنظيم کند.
نحوه پرداخت نفقه پس از طلاق
در طلاق رجعي در زمان عده (سه ماه و 10 روز پس از ثبت طلاق)، مرد بايد به همسرش نفقه بپردازد و اگر طلاق به لحاظ عدم تمكين و عدم اطاعت زوجه صادر شده باشد، نفقه‌ای به وی تعلق نمي‌گيرد. در طلاق بائن و در فسخ نكاح نيز نفقه‌ای به زن پرداخت نمي‌شود. بر اساس ماده 1109 قانون مدنی، نفقه مطلقه رجعيه در زمان عده برعهده شوهر است مگر اينكه طلاق در حال نشوز واقع شده باشد اما اگر عده از جهت فسخ نكاح يا طلاق بائن باشد، زن حق نفقه ندارد؛ مگر در صورت حمل از شوهر خود كه در اين صورت تا زمان وضع حمل حق نفقه خواهد داشت.
نفقه در عده وفات
در عده وفات، نفقه زن در صورت مطالبه از اموال كساني كه پرداخت نفقه به عهده آنها است تأمين می‌شود.
نفقه زوجه در صورت صغير بودن زوج
با توجه به اينكه طفل صغير تحت ولايت پدر و پدربزرگ پدري خود است، پرداخت نفقه به عهده پدر است. در صورت فوت پدر يا حجر او، ولايتش ساقط مي‌شود و به عهده پدربزرگ پدری خواهد بود. اگر صغير ولي خاص نداشته باشد، براي وي نصب قيم مي‌شود و نفقه زوجه وی را ولي خاص و در صورت نبودن او، قيمي كه دادگاه تعيين مي‌كند نفقه را پرداخت خواهد كرد.
نفقه زوجه در صورت غايب مفقودالاثر بودن زوج
در اين خصوص زوجه به دادگاه مراجعه كرده و حاكم شرع نيز از اموال غايب به قدر نفقه زوجه، میزانی را تعیین خواهد کرد.
نفقه در عقد موقت
در صورتی كه زني به عقد موقت مردي درآيد، نفقه به وي تعلق نمي‌گيرد مگر اينكه آنان توافق به پرداخت نفقه كرده باشند. در این خصوص قانونگذار در ماده 1113 قانون مدنی می‌گوید که در عقد انقطاع، زن حق نفقه ندارد مگر اينكه شرط شده يا آن كه عقد مبني بر آن جاري شده باشد.
برگرفته از روزنامه حمایت (تاریخ انتشار 1395/1/25)