نگاهی حقوقی به جرم هتک حرمت منازل

آن چه در این مقاله خواهید خواند:

در این مقاله از حق آزادی مسکن و منع هتک حرمت منازل براساس قواعد شرعی، عرف، اصولی از قانون اساسی و قوانین عادی می گوید. به مواد قانونی این جرم اشاره می کند. در ادامه به توضیح این که هتک حرمت منازل توسط چه کسانی ممکن است ارتکاب یابد می پردازد. هتک حرمت منازل به وسیله مامور دولت را در قالب ماده قانونی مربوط به آن توضیح می دهد. از ویژگی ها و شرایط منزل مورد هتک حرمت، فعل مرتکب و همچنین ویژگی های این ورود غیرمجاز می گوید. در ادامه ترتیبات قانونی جهت ورود به منزل غیر را بیان می کند. از عمدی بودن جرم هتک حرمت منازل توسط مامورین دولتی و عنصر معنوی این جرم می گوید. همچنین به مجازات قانونی این مامور اشاره می کند. در انتهای مقاله هتک حرمت منزل غیر توسط اشخاص عادی را با توجه به ماده قانونی و حالات مختلف آن و همچنین با ذکر مجازات قانونی آن بیان می کند. در ادامه متن کامل مقاله را خواهید خواند.

از زمان‌های گذشته در اجتماعات بشری، خانه و محل اقامت اشخاص محترم و مصون از تعرض بوده است.

در ايران حق آزادی مسكن و منع هتک منازل مبني بر قواعد شرعي و عرف مسلم ممالک و نیز قانون اساسي و قوانين عادي است. مصونيت منزل مكمّل امنيت تماميت جسمانی شخص است؛ به‌طوری كه امنيت شخصی که شامل جان و مال فرد می‌شود، وقتي تأمين است كه خانه شخصي نيز مصون از تعدی و تجاوز باشد و هيچ كس نبايد بتواند بدون اجازه صاحب خانه وارد منزل او شود يا خانه وی را بدون اجازه مقامات قضايي و بدون رعايت تشريفات قانونی مورد بازرسي قرار دهد. مصونيت مسكن از تعرض، به صراحت در قانون اساسي كشورمان در اصول 22 و 33 مورد توجه قرار گرفته است، در قرآن كريم نيز به ضرورت رعايت حريم خانه‌هاي غير به طور كامل تصريح و حتي به شيوه ورود نيز اشاره کرده است. خداوند در آیه 27 سوره نور می‌فرماید «ای كساني كه ايمان آورده‌ايد در خانه‌هايي غير از خانه خود وارد نشويد تا اجازه بگيريد…» و همچنين آيات 28 و 29 همين سوره به این موضوع اشاره دارند. قانون مجازات اسلامي نیز با الهام از منابع فوق و سوابق قانوني، هتك حرمت مسكن يا ملك غير را در مصاديق مختلف طي مواد 580 و 694 کتاب تعزیرات قانون مجازات اسلامی مصوب سال 1375 مورد توجه قرار داده است.

جرم ورود غیر مجاز به منزل غیر
اين جرم از جهت شخصيت مرتكب ممكن است از طرف اشخاص عادي يا مستخدمين دولتي ارتكاب يابد. لذا در دو قسمت باید آن را مورد بررسی قرار داد.

هتك حرمت منازل به وسيله كارمندان دولت
مأمور مستخدم دولت كه مرتكب جرم ورود به منزل غير شود، طبق ماده 580 کتاب تعزیرات قانون مجازات اسلامی مصوب سال 1375 مجرم بوده و مقصود از مامور اعم از كارمندان قضايي و غير قضايي، رسمي يا قراردادي، روزمزد، دائم و موقت است. ضمناً ورود مأمور دولت به منزل غير بايد به عنوان انجام وظيفه يا به مناسبت آن باشد.
وجود منزل متعلق به غير: لفظ منزل در موضوع اين جرم شامل هر محل مسكوني اشغال‌شده به وسيله يك شخص است. عنوان حقوقی ساكن در محل مسكوني كه از نظر حرمت منزل مورد حمايت قانوني قرار گرفته، ممكن است مواردی از قبیل مالك منزل، مستأجر و مرتهن باشد.
محل مسكوني نیز ممكن است خانه، آپارتمان، كلبه چوبي، چادر افراد چادر نشين يا كاروان در شرايطي باشد كه مكان مزبور در عمل به محل سكونت اختصاص داده شده باشد. اطاق در هتل با در بيمارستان محل سكونت كسي است كه آن را اجاره كرده يا در آن مستقر شده است. البته اماكن عمومي مشمول عنوان منزل نمي‌شود. (طبق ماده یک آيين‌نامه اماكن عمومی مصوب 1328)

فعل مرتكب
فعل مرتکب نیز ورود به منزل غير بوده كه بدون اجازه و رضايت صاحب منزل است و به همین دلیل، اين ورود غير قانوني تلقي مي‌شود و مرتكب آن مستوجب مجازات خواهد بود.
مقصود از اذن، اجازه قبل از ورود و مقصود از اجازه، جلب نظر مساعد صاحب منزل حين ورود يا بعد از آن است. رضايت اعم از اذن و اجازه بوده و ورود اعم از اين است كه از طرق متعارف مثل در يا غير متعارف مثل از روي ديوار بالكن، پنجره و غيره باشد.
‌
مخالف قانون بودن ورود به منزل غير
ورود غير در مواقعي كه قانون مقرر كرده يا بدون رعایت ترتيبات و تشريفات قانوني باشد، مخالف قانون است اما مواردي وجود دارد كه خود قانون، ورود مأمور دولتي را حتي بدون اجازه و رضايت صاحب خانه مجاز دانسته است.
این موارد عبارت از ورود جهت تفتيش منزل در موارد جرم مشهود،  ورود جهت تفتيش منازل به وسيله مأموران وصول عايدات دولت و ورود به منزل غير در موارد قهريه و فورس‌ماژور مثل طوفان، سيل، زلزله و آتش‌سوزي است.

ترتیبات قانوني جهت ورود به منزل غیر
برای ورود به منزل غير، ترتيبات و تشريفات قانوني لازم است.
به عنوان مثال، در این صورت اجازه مخصوص دادستان لازم است مگر در مواردی که جرم مشهود باشد؛ همچنین ورود در منزل اشخاص باید در روز به عمل مي‌آيد؛ لازم است ورود بدون اجازه و رضايت صاحب منزل نبوده و نیز همراه با سوءنيت نباشد. سوءنیت در اینجا به معناي عمد مأمور در ارتكاب و اطلاع او از غير قانوني بودن عمل است.

عمدی بودن جرم هتك حرمت منازل توسط مأمورين دولتي
هتك حرمت منازل توسط مأمورين دولتي از جرايم عمدي بوده و عبارت است از اينكه مرتكب از روي علم و آگاهي و با اقدام مخالف قانون خود، مبادرت به ورود به منزل غير کند. بنابراين عمد عامل و آگاهی به اينكه عمل او مخالف قانون است، برای تحقق سوء نيت عام  کافی است و انگيزه خوب يا بد مرتكب تأثيری در انجام عمل نخواهد داشت. لذا آگاهي به مسكوني بودن محل و آگاهي به تعلق منزل به غير و قصد ورود به منزل غير در تحقق عنصر معنوي اين جرم كفايت مي‌كند.

مجازات
مجازات چنين مأموري حبس از يك ماه الي يك سال است اما اگر مأمور ثابت کند كه به امر يكی از رؤسای خود كه صلاحيت صدور حكم را داشته و مكره به اطاعت امر او بوده، اقدام كرده است، در اين صورت مجازات حبس مقرر در حق آمر اجرا خواهد شد و مأمور مسئوليتی ندارد و اگر ورود به منزل غير بدون اجازه و رضای او در شب واقع شود، از كيفيات مشدده خواهد بود و مرتكب به حداكثر مجازات مقرر محكوم خواهد شد.

هتك حرمت و ورود به منزل غير توسط اشخاص عادی
منزل يا مسكن، محل وقوع اين جرم است. منزل در لغت به معنای سرا و خانه است و مسكن به معنای محل سكونت، منزل و مقام آمده است.
رفتار مرتكب نیز عبارت از ورود به منزل ديگري است كه همراه با عنف و تهديد باشد. بنابراین ورود، تنها با فعل قابل تحقق است و عنف اعم از مادی و معنوی است. جرم موضوع ماده 694 کتاب تعزیرات قانون مجازات اسلامی مصوب سال 1375 بر اساس عمدی بودن جرايم و نیز به استناد استفاده قانونگذار از واژه‌های عنف و تهديد، عمدی است. مرتكب اين جرم به حبس از 6 ماه الی سه سال محكوم مي‌شود اما در صورتی كه مرتكبين بيش از يك نفر بوده و لااقل يكی از آنها حامل سلاح باشد مجازات آنها حبس از يک تا 6 سال خواهد بود.

برگرفته از روزنامه حمایت (تاریخ انتشار 1394/12/11)