قانون حمایت از کودکان و نوجوانان بی سرپرست و بدسرپرست – مصوب 1392
ماده۱ـ سرپرستي کودکان و نوجوانان فاقد سرپرست به منظور تأمين نيازهاي مادي و معنوي آنان، با اذن مقام معظم رهبري و مطابق مقررات اين قانون صورت مي گيرد.
ماده۲ـ امور مربوط به سرپرستي کودکان و نوجوانان بي سرپرست، با سازمان بهزيستي کشور است که در اين قانون به اختصار سازمان ناميده مي شود.
ماده۳ـ کليه اتباع ايراني مقيم ايران مي توانند سرپرستي کودکان و نوجوانان مشمول اين قانون را با رعايت مقررات مندرج در آن و با حکم دادگاه صالح برعهده گيرند.
ماده۴ـ ايرانيان مقيم خارج از کشور مي توانند تقاضاي سرپرستي خود را از طريق سفارتخانه يا دفاتر حفاظت از منافع جمهوري اسلامي ايران به سازمان تقديم نمايند. سفارتخانه ها و يا دفاتر ياد شده موظفند در اجراي اين قانون، با سازمان همکاري نمايند و سازمان موظف است با حکم دادگاه صالح به درخواست متقاضي رسيدگي نمايد.
ماده۵ ـ افراد زير ميتوانند سرپرستي کودکان و نوجوانان مشمول اين قانون را از سازمان درخواست نمايند.
الف ـ زن و شوهري که پنج سال از تاريخ ازدواج آنان گذشته باشد و از اين ازدواج صاحب فرزند نشده باشند، مشروط به اين که حداقل يکي از آنان بيش از سي سال سن داشته باشد.
ب ـ زن و شوهر داراي فرزند مشروط بر اين که حداقل يکي از آنان بيش از سي سال سن داشته باشد.
ج ـ دختران و زنان بدون شوهر، درصورتي که حداقل سي سال سن داشته باشند، منحصراً حق سرپرستي اناث را خواهند داشت.
تبصره۱ـ چنانچه به تشخيص سازمان پزشکي قانوني امکان بچه دار شدن زوجين وجود نداشته باشد، درخواست کنندگان از شرط مدت پنج سال مقرر در بند (الف) اين ماده مستثني مي باشند.
تبصره۲ـ چنانچه درخواست کنندگان سرپرستي از بستگان کودک يا نوجوان باشند، دادگاه با اخذ نظر سازمان و با رعايت مصلحت کودک و نوجوان مي تواند آنان را از برخي شرايط مقرر در اين ماده مستثني نمايد.
تبصره۳ـ اولويت در پذيرش سرپرستي به ترتيب با زن و شوهر بدون فرزند، سپس زنان و دختران بدون شوهر فاقد فرزند و در نهايت زن و شوهر داراي فرزند است.
تبصره۴ـ درخواست کنندگان کمتر از پنجاه سال سن، نسبت به درخواست کنندگاني که پنجاه سال و بيشتر دارند، در شرايط مساوی اولويت دارند.
تبصره۵ ـ در مواردي که زن و شوهر درخواست کننده سرپرستي باشند، درخواست بايد به طور مشترک از طرف آنان تنظيم و ارائه گردد.
ماده۶ ـ درخواست کنندگان سرپرستي بايد داراي شرايط زير باشند:
الف ـ تقيّد به انجام واجبات و ترک محرمات
ب ـ عدم محکوميت جزائي مؤثر با رعايت موارد مقرر درقانون مجازات اسلامی
ج ـ تمکن مالي
دـ عدم حجر
هـ ـ سلامت جسمي و رواني لازم و توانايي عملي براي نگهداري و تربيت کودکان و نوجوانان تحت سرپرستي
وـ نداشتن اعتياد به مواد مخدر، مواد روانگردان و الکل
زـ صلاحيت اخلاقي
ح ـ عدم ابتلاء به بيماري هاي واگير و يا صعب العلاج
ط ـ اعتقاد به يکي از اديان مصرح در قانون اساسي جمهوري اسلامي ايران
تبصره۱ـ رعايت اشتـراکات ديني مـيان سرپرسـت و افراد تحت سـرپرستي الزامي است. دادگاه صالح با رعايت مصلحت کودک و نوجوان غيرمسلمان، سرپرستي وی را به درخواست کنندگان مسلمان مي سپارد.
تبصره۲ـ درصورتي که متقاضي سرپرستي، ادعاي يافتن طفلي را بنمايد و ادعاي وي در دادگاه ثابت شود، چنانچه واجد شرايط مندرج در اين قانون براي سرپرستي باشد در اولويت واگذاري سرپرستي قرار مي گيرد.
ماده۷ـ درخواست کنندگان نمي توانند بيش از دو کودک يا نوجوان را سرپرستي نمايند مگر در مواردي که کودکان يا نوجوانان تحت سرپرستي، اعضاي يک خانواده باشند.
ماده۸ ـ سپردن سرپرستي افراد موضوع اين قانون در صورتي مجاز است که دارای يکي از شرايط ذيل باشند:
الف ـ امکان شناخت هيچ يک از پدر، مادر و جدپدری آنان وجود نداشته باشد.
ب ـ پدر، مادر، جدپدري و وصي منصوب ازسوي ولي قهري آنان در قيد حيات نباشند.
ج ـ افرادي که سرپرستي آنان به موجب حکم مراجع صلاحيتدار به سازمان سپرده گرديده و تا زمان دوسال از تاريخ سپردن آنان به سازمان، پدر يا مادر و يا جدپدري و وصي منصوب از سوي ولي قهري براي سرپرستي آنان مراجعه ننموده باشند.
دـ هيچ يک از پدر، مادر و جدپدري آنان و وصي منصوب از سوي ولي قهري صلاحيت سرپرستي را نداشته باشند و به تشخيص دادگاه صالح اين امر حتي با ضم امين يا ناظر نيز حاصل نشود.
تبصره۱ـ چنانچه پدر يا مادر يا جدپدري کودک يا نوجوان و وصي منصوب از سوي ولي قهري مراجعه کنند، دادگاه در صورتي که آنان را واجد صلاحيت لازم ولو با ضم امين يا ناظر تشخيص دهد و مفسده مهمي نيز کودک يا نوجوان را تهديد نکند؛ با اخذ نظر سازمان با رعايت حق حضانت مادر و تقدم آن نسبت به استرداد آنان حکم صادر مي کند در غير اين صورت حکم سرپرستي ابقاء مي شود.
تبصره۲ـ در صورت وجود اقارب طبقه دوم و تقاضاي هر يک از آنان و وجود شرايط، سرپرستي به وي واگذار مي شود و در صورت تعدد تقاضا و يکساني شرايط متقاضيان، سرپرست با قرعه انتخاب مي گردد. در صورت نبود اقارب طبقه دوم بين اقارب طبقه سوم بدين نحو عمل مي شود.
ماده۹ـ کليه کودکان و نوجوانان نابالغ و نيز افراد بالغ زير شانزده سال که به تشخيص دادگاه، عدم رشد و يا نياز آنان به سرپرستي احراز شود و واجد شرايط مذکور در ماده (۸) اين قانون باشند، مشمول مفاد اين قانون مي گردند.
ماده۱۰ـ در کليه مواردي که هيچ يک از پدر، مادر يا جدپدري يا وصي منصوب از سوي ولي قهري صلاحيت سرپرستي را ولو با ضم امين يا ناظر نداشته باشند، دادگاه مي تواند مطابق اين قانون و با رعايت مواد(۱۱۸۴) و(۱۱۸۷) قانون مدنی و با اخذ نظر مشورتي سازمان، مسؤوليت قيم يا امين مذکور در اين مواد را به يکي از درخواست کنندگان سرپرستي واگذار نمايد.
ماده۱۱ـ تقاضانامه درخواست کنندگان سرپرستي بايد به سازمان ارائه گردد و سازمان مکلف است حداکثر پس از دو ماه نسبت به اعلام نظر کارشناسي آن را به دادگاه صالح تقديم دارد. دادگاه با احراز شرايط مقرر در اين قانون و با لحاظ نظريه سازمان، نسبت به صدور قرار سرپرستي آزمايشي شش ماهه اقدام مي نمايد. قرار صادره به دادستان، متقاضي و سازمان ابلاغ مي گردد.
ماده۱۲ـ دادگاه مي تواند در دوره سرپرستي آزمايشي، در صورت زوال و يا عدم تحقق هر يک از شرايط مقرر در اين قانون به تقاضاي دادستان و يا سرپرست منحصر يا سرپرستان کودک يا نوجوان و با اطلاع قبلي سازمان و همچنين با تقاضاي سازمان قرار صادره را فسخ نمايد.
ماده۱۳ـ پس از پايان دوره سرپرستي آزمايشي، دادگاه با لحاظ نظر سازمان و با رعايت مفاد مواد (۱۴) و (۱۵) اين قانون، اقدام به صدور حکم سرپرستي و ابلاغ آن به اشخاص مذکور در ماده (۱۱) مي نمايد.
ماده۱۴ـ دادگاه در صورتي حکم سرپرستي صادر مي نمايد که درخواست کننده سرپرستي بخشـي از اموال يا حقوق خـود را به کودک يا نوجـوان تحت سرپرستي تمليک کند. تشخيص نوع و ميزان مال يا حقوق مزبور با دادگاه است. در مواردي که دادگاه تشخيص دهد اخذ تضمين عيني از درخواست کننده ممکن يا به مصلحت نيست و سرپرستي کودک يا نوجوان ضرورت داشته باشد، دستور اخذ تعهد کتبي به تمليک بخشي از اموال يا حقوق در آينده را صادر و پس از قبول درخواست کننده و انجام دستور، حکم سرپرستي صادر مي کند.
تبصره ـ در صورتي که دادگاه تشخيص دهد اعطاي سرپرستي بدون اجراي مفاد اين ماده به مصلحت کودک يا نوجوان مي باشد، به صدور حکم سرپرستي اقدام مي نمايد.
ماده۱۵ـ درخواست کننده منحصر يا درخواست کنندگان سرپرستي بايد متعهد گردند که تمامي هزينه هاي مربوط به نگهداري و تربيت و تحصيل افراد تحت سرپرستي را تأمين نمايند. اين حکم حتي پس از فوت سرپرست منحصر يا سرپرستان نيز تا تعيين سرپرست جديد، براي کودک يا نوجوان جاري مي باشد. بدين منظور سرپرست منحصر يا سرپرستان، موظفند با نظر سازمان خود را نزد يکي از شرکتهاي بيمه به نفع کودک يا نوجوان تحت سرپرستي بيمه عمر کنند.
تبصره ـ در صورتي که دادگاه تشخيص دهد اعطاي سرپرستي بدون اجراي مفاد اين ماده به مصلحت کودک يا نوجوان مي باشد به صدور حکم سرپرستي اقدام مي کند.
ماده۱۶ـ اموالي که در مالکيت صغير تحت سرپرستي قرار دارد درصورتي اداره آن به سرپرست موضوع اين قانون سپرده مي شود که طفل فاقد ولي قهري باشد و يا ولي قهري وي براي اداره اموال او شخصي را تعيين نکرده باشد و مرجع صالح قضائي قيمومت طفل را بر عهده سرپرست قرار داده باشد.
ماده۱۷ـ تکاليف سرپرست نسبت به کودک يا نوجوان از لحاظ نگهداري، تربيت و نفقه، با رعايت تبصره ماده (۱۵) و احترام، نظير تکاليف والدين نسبت به اولاد است. کودک يا نوجوان تحت سرپرستي نيز مکلف است نسبت به سرپرست، احترامات متناسب با شأن وي را رعايت کند.
ماده۱۸ـ صدور حکم سرپرستي، به هيچ وجه موجب قطع پرداخت مستمري که به موجب قانون به کودک يا نوجوان تعلق گرفته يا مي گيرد، نمي شود.
ماده۱۹ـ در صورت فوت سرپرست منحصر يا سرپرستان که مشمول يکي از صندوق هاي بازنشستگي بوده اند، افراد تحت سرپرستي در حکم افراد تحت تکفل متوفي محسوب گرديده و تا تعيين سرپرست جديد از مزاياي مستمري وظيفه بازماندگان برخوردار خواهند شد.
ماده۲۰ـ در صورت فوت يا زندگي مستقل و جدايي هر يک از سرپرستان يا وقوع طلاق بين آنان، دادگاه مي تواند با درخواست سازمان و با رعايت مفاد اين قانون، سرپرستي کودک يا نوجوان را به يکي از زوجين يا شخص ثالث واگذار نمايد. رعايت نظر کودکان بالغ در اين خصوص ضروري است.
ماده۲۱ـ شخصي که سرپرستي افراد تحت حمايت اين قانون را بر عهده مي گيرد از مزاياي حمايتي حق اولاد و مرخصي دوره مراقبت براي کودکان زير سه سال (معادل مرخصي دوره زايمان) بهره مند مي باشد. کودک يا نوجوان تحت سرپرستي نيز از مجموعه مزاياي بيمه و بيمه هاي تکميلي وفق مقررات قانوني برخوردار خواهد شد.
ماده۲۲ـ پس از صدور حکم قطعي سرپرستي، مفاد حکم از سوي دادگاه به اداره ثبت احوال و اداره بهزيستي مربوط ابلاغ مي شود. اداره ثبت احوال مکلف است نام و نام خانوادگي کودک يا نوجوان تحت سرپرستي و همچنين مفاد حکم سرپرستي را در اسناد سجلي و شناسنامه سرپرست يا زوجين سرپرست وارد کند. همچنين اداره ثبت احوال مکلف است شناسنامه جديدي براي کودک يا نوجوان تحت سرپرستي با درج نام و نام خانوادگي سرپرست يا زوجين سرپرست صادر و در قسمت توضيحات مفاد حکم سرپرستي و نام و نام خانوادگي والدين واقعي وي را در صورت مشخص بودن، قيد نمايد.
تبصره۱ـ اداره ثبت احوال مکلف است سوابق هويت و نسبت واقعي طفل را در پرونده وي حفظ نمايد.
تبصره۲ـ کودک يا نوجوان تحت سرپرستي مي تواند پس از رسيدن به سن هجده سالگي، صدور شناسنامه جديدي را براي خود با درج نام والدين واقعي در صورت معلوم بودن، يا نام خانوادگي مورد نظر وي، در صورت معلوم نبودن نام والدين واقعي، از اداره ثبت احوال درخواست نمايد.
تبصره۳ـ اجراي اين ماده به موجب آيين نامه اي است که به وسيله سازمان ثبت احوال کشور و با همکاري سازمان تهيه مي شود و ظرف سه ماه پس از لازم الاجراء شدن اين قانون به تصويب هيأت وزيران مي رسد.
ماده۲۳ـ صدور گذرنامه و خروج کودک يا نوجوان تحت سرپرستي از کشور منوط به موافقت سرپرست منحصر يا سرپرستان و دادستان است. دادستان پس از جلب نظر کارشناسي سازمان با رعايت مصلحت، اتخاذ تصميم مي نمايد.
تبصره۱ـ چنانچه خروج از کشور در دوره آزمايشي باشد، سرپرست منحصر يا سرپرستان بايد تضميني مناسب جهت بازگشت کودک يا نوجوان تا پايان دوره آزمايشي، به دادستان بسپارد. ضمناً سازمان مکلف است به طريق اطمينان بخشي در مورد رعايت حقوق کودک يا نوجوان در خارج از کشور اقدام لازم را به عمل آورد.
تبصره۲ـ در صورتي که مسافرت کودک يا نوجوان به خارج بر وي واجب باشد مانند سفر حج تمتع؛ مفاد اين ماده اجراء نخواهد شد. سرپرست يا سرپرستان در هر حال بايد موضوع را به سازمان و دادستان اطلاع دهند.
ماده۲۴ـ دادستان و سازمان درصورتي که ضرورت فسخ حکم سرپرستي را احراز نمايند، مراتب را به دادگاه صالح اعلام مي کنند.
ماده۲۵ـ حکم سرپرستي، پس از اخذ نظر کارشناسي سازمان، در موارد زير فسخ مي شود:
الف ـ هر يک از شرايط مقرر در ماده (۶) اين قانون منتفي گردد.
ب ـ تقاضاي سرپرست منحصر يا سرپرستان در صورتي که سوء رفتار کودک يا نوجوان براي هر يک از آنان غير قابل تحمل باشد.
ج ـ طفل پس از رشد با سرپرست منحصر يا سرپرستان توافق کند.
دـ مشخص شدن پدر يا مادر يا جد پدري کودک يا نوجوان و يا وصي منصوب از سوي ولي قهري در صورتي که صلاحيت لازم براي سرپرستي را ولو با ضم امين يا ناظر از سوي دادگاه، دارا باشند.
ماده۲۶ـ هرگاه سرپرست درصدد ازدواج برآيد، بايد مشخصات فرد مورد نظر را به دادگاه صالح اعلام نمايد. درصورت وقوع ازدواج، سازمان مکلف است گزارش ازدواج را به دادگاه اعلام تا با حصول شرايط اين قانون، نسبت به ادامه سرپرستي به صورت مشترک و يا فسخ آن اتخاذ تصميم نمايد.
تبصره ـ ازدواج چه در زمان حضانت و چه بعد از آن بين سرپرست و فرزندخوانده ممنوع است مگر اينکه دادگاه صالح پس از اخذ نظر مشورتي سازمان، اين امر را به مصلحت فرزندخوانده تشخيص دهد.
ماده۲۷ـ در صورت فسخ حکم سرپرستي تا زمان تعيين سرپرست يا سرپرستان جديد تغييري در مشخصات سجلي فرد تحت سرپرستي صورت نخواهد گرفت.
ماده۲۸ـ افرادي که قبل از تصويب اين قانون تحت سرپرستي قرار گرفته اند، مشمول مقررات اين قانون مي باشند.
ماده۲۹ـ کساني که افراد واجد شرايط را قبل از تصويب اين قانون به صورت غيرقانوني تحت سرپرستي قرار داده اند، مکلف هستند ظرف شش ماه از تاريخ تصويب اين قانون تحت نظارت سازمان و دادگاه نسبت به ادامه سرپرستي تعيين تکليف نمايند. عدم مراجعه پس از مهلت اعطاء شده غيرقانوني بوده و پيگرد قضائي خواهد داشت.
ماده۳۰ـ افرادي که بنابه دلايل موجه ويا تحت شرايط خاص، سرپرستي کودک يا نوجواني را حداقل يکسال پيش از سپردن به سازمان، عهده دار بوده اند با دارا بودن شرايط مقرر در اين قانون، نسبت به سرپرستي آنان حق تقدم دارند.
ماده۳۱ـ ارائه مدارک و اطلاعات مربوط به کودک يا نوجوان تحت سرپرستي، جز به سرپرست يا سرپرستان صرفاً درصورت ضرورت، با رعايت مصلحت کودک يا نوجوان و اجازه دادگاه امکانپذير است.
ماده۳۲ـ دادگاه صالح براي رسيدگي به امور مربوط به نگهداري کودکان و نوجوانان بي سرپرست، دادگاه محل اقامت درخواست کننده است.
ماده۳۳ـ در کليه مواردي که به موجب اين قانون توسط دادگاه صالح براي کودکان و نوجوانان سرپرست تعيين مي گردد، دادگاه مکلف است رونوشت رأي را جهت اطلاع به سازمان ارسال نمايد. سازمان موظف است در طول دوره سرپرستي، نسبت به اين دسته از افراد نظارت کند.
ماده۳۴ـ اعتراض به آراء صادره تابع قوانين و مقررات جاري و آيين دادرسي حسب مورد خواهد بود.
ماده۳۵ـ سازمان بهزيستي موظف است به منظور راهنمايي و مشاوره افرادي که سرپرستي کودکان و نوجوانان را عهده دار مي شوند، اقدام به ايجاد دفتر مشاوره ديني مربوط به امور فرزند خواندگي با همکاري مرکز مديريت حوزه علميه نمايد. واگذاري سرپرستي کودکان و نوجوانان منوط به تأييد دفتر مذکور خواهد بود.
ماده۳۶ـ به منظور انجام صحيح مسؤوليت پذيرش، نگهداري و مراقبت، حضانت و سرپرستي کودکان بي سرپرست و بدسرپرست توسط سازمان بهزيستي کشور و اختيار واگذاري سرپرستي آنان به خانواده هاي واجد شرايط و مؤسسات، آيين نامه هاي اجرائي اين قانون با پيشنهاد وزارتخانه هاي تعاون، کار و رفاه اجتماعي، دادگستري و کشور ظرف سه ماه از تاريخ تصويب اين قانون تهيه مي شود و به تصويب هيأت وزيران مي رسد.
ماده۳۷ـ بند(۳) ماده(۴) قانون تأمين زنان و کودکان بي سرپرست مصوب ۲۴/۸/ ۱۳۷۱ و قانون حمایت از کودکان بی سرپرست مصوب ۲۹/۱۲/۱۳۵۳ لغو مي گردد.
قانون فوق مشتمل بر سي و هفت ماده و هفده تبصره در جلسه علني روز چهارشنبه مورخ دهم مهرماه يکهزار و سيصد و نود و دو مجلس شوراي اسلامي تصويب شد و در تاريخ ۱۰/۷/۱۳۹۲ به تأييد شوراي نگهبان رسيد.
رئيس مجلس شوراي اسلامي ـ علي لاريجاني
آیين نامه اجرایی قانون حمایت از کودکان و نوجوانان بی سرپرست و بدسرپرست ۲۰/۴/۱۳۹۴:
هـ۵۱۱۷۸ت/۴۸۷۷۳
شماره وزارت تعاون٬ کار و رفاه اجتماعی ـ وزارت دادگستری
وزارت کشور ـ وزارت امور خارجه
هيأت وزیران در جلسه ۱۴/۴/۱۳۹۴ به پيشنهاد وزارتخانه های تعاون٬ کار و رفاه اجتماعی٬ دادگستری و کشور و به استناد ماده (۳۶) قانون حمایت از کودکان و نوجوانان بیسرپرست و بدسرپرست ـ مصوب ۱۳۹۲ـ ٬ آیين نامه اجرایی قانون یادشده را به شرح زیر تصویب کرد:
آیين نامه اجرایی قانون حمایت از کودکان و نوجوانان بی سرپرست و بدسرپرست
ماده۱ـ در این آیين نامه اصطلاحات زیر در معانی مشروح مربوط به کار می روند:
الف ـ قانون: قانون حمایت از کودکان و نوجوانان بی سرپرست و بدسرپرست ـ مصوب ۱۳۹۲ـ
ب ـ سازمان: سازمان بهزیستی کشور
پ ـ دادگاه صالح: دادگاه صادرکننده قرار یا حکم قطعی سرپرستی
ت ـ کودک یا نوجوان: کودک یا نوجوان موضوع مواد (۸) و (۹) قانون
ث ـ کودک یا نوجوان بیسرپرست (فاقد سرپرست): کودک یا نوجوان موضوع بندهای (الف) و (ب) ماده (۸) قانون
ج ـ کودک یا نوجوان بدسرپرست: کودک یا نوجوان موضوع بندهای (ج) و (د) ماده (۸) قانون
چ ـ سرپرست منحصر: دختران و زنان بدون شوهری که حداقل دارای سی سال سن بوده و مطابق حکم قطعی دادگاه٬ سرپرستی کودک یا نوجوان اناث بی سرپرست و بدسرپرست را پذیرفته و بر عهده دارند.
ح ـ سرپرستان: زن و شوهر بدون فرزند یا دارای فرزند که به حکم قطعی دادگاه٬ سرپرستی کودک یا نوجوان بی سرپرست یا بدسرپرست را پذیرفته و بر عهده دارند.
خ ـ قرار سرپرستی آزمایشی: تصميم دادگاه صالح مبنی بر واگذاری سرپرستی کودک یا نوجوان قبل از صدور حکم سرپرستی دایم به مدت شش ماه
د ـ مداخلات تخصصی: مجموعه اقدامات مبتنی بر شواهد و تجارب علمی به منظور تشخيص و شناسایی مشکل و ارایه طرح کمکی متناسب با شرایط خانواده فرزندپذیر با تأکيد بر تأمين منافع عاليه کودک یا نوجوان تحت سرپرستی
ماده۲ـ متقاضيان سرپرستی مقيم ایران مکلفند تقاضانامه خود را به ضميمه مدارک مربوط به مشخصات فردی و وضعيت خانوادگی٬ تحصيلی٬ شغلی و مالی٬ مطابق برگه (فرم) واحد که توسط سازمان با رعایت قوانين و مقررات مربوط تنظيم و ابلاغ می شود٬ شخصاً یا به وسيله نماینده قانونی به اداره بهزیستی محل اقامت ارایه کنند.
تبصره ـ ادارات بهزیستی مکلفند پس از دریافت تقاضانامه و مدارک موضوع این ماده از متقاضيان سرپرستی و نيز اخذ تأیيدیه های لازم موضوع بندهای (ب)٬ (هـ)٬ (و) و (ح) ماده (۶) قانون از مراجع ذیربط٬ مراتب را همراه اعلام نظر کارشناسی حداکثر پس از دو ماه از دریافت تقاضانامه به دادگاه صالح تقدیم نمایند.
ماده۳ـ ایرانيان متقاضی سرپرستی مقيم خارج از کشور مکلفند تقاضانامه و مدارک موضوع ماده (۲) این آیين نامه را مطابق برگه (فرم) واحد که توسط سازمان با رعایت قوانين و مقررات مربوط تنظيم و ابلاغ میشود٬ به سفارتخانه ها٬ کنسولگری ها و یا دفاتر حفاظت منافع جمهوری اسلامی ایران تقدیم نمایند. تبصره۱ـ سفارتخانه ها٬ کنسولگری ها و دفاتر حفاظت منافع جمهوری اسلامی ایران مکلفند مدارک فوق الذکر را پس از تأیيد جهت اعلام به سازمان به وزارت امور خارجه ارسال نمایند.
تبصره۲ـ مراجعه حضوری دارندگان حکم سرپرستی به سازمان در زمان تحویل کودک یا نوجوان الزامی است مگر اینکه کودک یا نوجوان٬ مقيم خارج از کشور باشد که در این صورت تحویل وی با لحاظ قوانين و مقررات حاکم توسط سفارتخانه ها٬ کنسولگرها و یا دفاتر حفاظت منافع جمهوری اسلامی ایران انجام خواهد شد.
ماده۴ـ متقاضيان سرپرستی که ادعای یافتن طفلی را دارند٬ موظفند مراتب را در اسرع وقت به ادارات بهزیستی محل یافتن طفل اعلام کنند. ادارات بهزیستی مکلفند مراتب را به ضميمه مدارک و گزارشهای لازم جهت اثبات ادعای یابنده به مراجع قضایی منعکس نمایند. تبصره۱ـ پس از اثبات ادعای یابنده طفل در دادگاه٬ در صورتی که یابنده متقاضی سرپرستی و واجد شرایط مندرج در قانون برای سرپرستی باشد با رعایت فرایند مقرر در ماده (۲) این آیين نامه و اولویت های مندرج در تبصره (۳) ماده (۵) قانون٬ در اولویت واگذاری سرپرستی قرار می گيرد.
تبصره۲ـ تا زمان تکميل تحقيقات اوليه و طی مراحل قانونی توسط مراجع ذیصلاح٬ کودک یا نوجوان با معرفی دادگاه صالح توسط سازمان نگهداری خواهد شد. در موارد اضطراری که مصالح عاليه کودک یا نوجوان اقتضا مینماید٬ کودک یا نوجوان مطابق ضوابط مربوط و به تشخيص سازمان به صورت موقت توسط ادارات بهزیستی و یا یابنده تحت نظارت سازمان نگهداری میشود و متعاقب آن موضوع در اسرع وقت به ضميمه مدارک و گزارش های لازم جهت اثبات ادعای یابنده به مراجع قضایی منعکس خواهد شد.
ماده۵ ـ متقاضی یا متقاضيان سرپرستی باید متعهد گردند تمامی هزینه های مربوط به نگهداری و تربيت و تحصيل افراد تحت سرپرستی را حين سرپرستی و پس از فوت تا تعيين سرپرست جدید تأمين نمایند. سرپرست منحصر یا سرپرستان موظفند با نظر سازمان٬ خود را نزد یکی از شرکت های بيمه به نفع کودک یا نوجوان تحت سرپرستی بيمه عمر کنند.
تبصره ـ حداقل سرمایه بيمه عمر موضوع این ماده با توجه به شرایط جامعه و نيازهای آتی کودک یا نوجوان با نظر سازمان تعيين خواهد شد. موارد استثنا از حکم این ماده به تشخيص دادگاه خواهد بود.
ماده۶ ـ در صورت فوت سرپرست منحصر یا سرپرستان٬ افراد تحت سرپرستی در حکم افراد تحت تکفل متوفی محسوب گردیده و صندوق بازنشستگی ذیربط موظف است تا تعيين سرپرست جدید نسبت به برقراری و پرداخت مزایای مستمری وظيفه بازماندگان به افراد تحت سرپرستی اقدام کند.
تبصره ـ کودک یا نوجوان تحت سرپرستی جزو عائله تحت تکفل سرپرست منحصر یا سرپرستان محسوب و از زمان قرار سرپرستی آزمایشی حسب مورد از کليه مزایای قانونی وفق قوانين و مقررات مربوط برخوردار خواهد شد.
ماده۷ـ سازمان مکلف است هرگونه تغيير در وضعيت سرپرستی افراد تحت سرپرستی اعم از فوت سرپرست منحصر یا هر یک از سرپرستان٬ طلاق٬ جدایی و فسخ حکم سرپرستی آن ها و تعيين سرپرست جدید را به مراجع ذیربط از جمله دستگاه محل خدمت و صندوق بازنشستگی ذیربط اعلام کند تا سازمان های مذکور حسب مورد نسبت به اجرای تکاليف قانونی مربوط از جمله قطع یا برقراری حقوق مستمری و مزایای متعلقه اقدام نمایند.
ماده۸ ـ سازمان مکلف است به محض اطلاع از بروز هرگونه اختلال در روند سرپرستی کودک یا نوجوان تحت سرپرستی٬ مداخلات تخصصی نموده و در صورتی که تشخيص دهد ادامه سرپرستی مطابق مصلحت کودک یا نوجوان نيست و فسخ حکم سرپرستی ضروری است٬ با ارایه گزارش لازم تقاضای فسخ حکم سرپرستی را از دادگاه صالح نماید.
ماده۹ـ هر یک از سرپرستان مکلفند در صورت فوت دیگری یا زندگی مستقل یا وقوع طلاق بين آنان٬ مراتب را به صورت کتبی به سازمان اعلام کنند. سازمان مکلف است پس از اطلاع و انجام بررسی های کارشناسی لازم مراتب را همراه با درخواست به دادگاه اعلام کند تا دادگاه با در نظر گرفتن نظر مشورتی سازمان و نظر کودکان بالغ نسبت به واگذاری سرپرستی به یکی از زوجين یا شخص ثالث٬ اتخاذ تصميم نماید.
ماده۱۰ـ هرگاه سرپرست درصدد ازدواج برآید٬ باید مشخصات فرد مورد نظر را به دادگاه صالح اعلام کند. در صورت درخواست دادگاه٬ سازمان نسبت به انجام امور کارشناسی و ارایه مشاوره های لازم به سرپرست اقدام مینماید. در صورت وقوع ازدواج٬ سازمان مکلف است گزارش ازدواج را به دادگاه اعلام تا با حصول شرایط قانون نسبت به ادامه سرپرستی به صورت مشترک و یا فسخ آن اتخاذ تصميم نماید.
ماده۱۱ـ افرادی که بنا به دلایل موجه و یا تحت شرایط خاص٬ سرپرستی کودک یا نوجوانی را حداقل یک سال پيش از سپردن به سازمان عهده دار بوده اند٬ در صورتی که متقاضی سرپرستی و واجد شرایط مقرر در قانون برای سرپرستی باشند٬ در صورت اثبات دلایل موجه یا شرایط خاص نزد دادگاه صالح٬ نسبت به سرپرستی کودک یا نوجوان تقدم دارند.
ماده۱۲ـ سازمان مکلف است با رعایت احوال شخصيه پيروان ادیان رسمی مصرح در قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران٬ به منظور راهنمایی و مشاوره افرادی که سرپرستی کودک و نوجوان را عهده دار می شوند٬ با استفاده از ظرفيت های موجود و بدون توسعه ساختار تشکيلاتی٬ نسبت به ایجاد دفاتر مشاوره دینی مربوط به امور فرزند خواندگی با همکاری مرکز مدیریت حوزه علميه اقدام نماید. واگذاری سرپرستی کودک یا نوجوان منوط به تأیيد دفتر مذکور مبنی بر اخذ راهنمایی و مشاوره توسط سرپرست منحصر یا سرپرستان از دفاتر مذکور خواهد بود.
ماده۱۳ـ نظارت بر حسن اجرای این آیين نامه و نيز نظارت بر وضعيت کودک یا نوجوان در خانواده در همه مراحل در داخل کشور بر عهده سازمان و در خارج از کشور با لحاظ قوانين و مقررات حاکم٬ بر عهده سفارتخانه ها٬ سرکنسولگری ها و یا دفاتر حفاظت منافع جمهوری اسلامی ایران است.
معاون اول رئيس جمهور ـ اسحاق جهانگيری
آیين نامه اجرایی ماده (۲۲) قانون حمایت از کودکان و نوجوانان بی سرپرست و بدسرپرست ۲۱/۴/۱۳۹۴:
هـ۵۱۱۹۴ت/۴۹۶۷۷
شماره وزارت کشور ـ وزارت تعاون٬ کار و رفاه اجتماعی ـ وزارت دادگستری
هيأت وزیران در جلسه ۱۴/۴/۱۳۹۴ به پيشنهاد مشترک سازمان های ثبت احوال کشور و بهزیستی کشور و به استناد تبصره (۳) ماده (22) قانون حمایت از کودکان و نوجوانان بی سرپرست و بدسرپرست ـ مصوب ۱۳۹۲ ـ ٬ آیين نامه اجرایی ماده یاد شده را به شرح زیر تصویب کرد:
آیين نامه اجرایی ماده (۲۲) قانون حمایت از کودکان و نوجوانان بی سرپرست و بدسرپرست
ماده۱ـ در این آیين نامه اصطلاحات زیر در معانی مشروح مربوط به کار می روند:
الف ـ قانون: قانون حمایت ازکودکان ونوجوانان بی سرپرست و بدسرپرست ـ مصوب ۱۳۹۲
ب ـ سرپرست منحصر: دختران و زنان بدون شوهری که حداقل دارای سی سال سن بوده و مطابق حکم قطعی دادگاه٬ سرپرستی کودک یا نوجوان دختر (اناث) بی سرپرست و بدسرپرست را پذیرفته و برعهده دارند.
پ ـ زوجين سرپرست: زن و شوهر بدون فرزند یا دارای فرزند که به حکم قطعی دادگاه٬ سرپرستی کودک یا نوجوان بی سرپرست یا بدسرپرست را پذیرفته و برعهده دارند.
ت ـ اداره ثبت احوال: اداره ثبت احوال محل سکونت زوجين سرپرست یا سرپرست منحصر.
ث ـ دادگاه: دادگاه صادرکننده قرار یا حکم قطعی سرپرستی.
ماده۲ـ اداره ثبت احوال مکلف است پس از ابلاغ حکم قطعی سرپرستی توسط دادگاه با اعلام و حضور زوجين سرپرست یا سرپرست منحصر نسبت به اجرای حکم و صدور شناسنامه برای کودک یا نوجوان تحت سرپرستی اقدام نماید.
تبصره ـ انتخاب نام برای کودک یا نوجوان تحت سرپرستی با زوجين سرپرست یا سرپرست منحصر خواهد بود.
ماده۳ـ چنانچه کودک یا نوجوان تحت سرپرستی دارای سند سجلی باشد٬ اداره ثبت احوال مکلف است درصورت مشخص بودن والدین واقعی وی٬ مراتب را در سند سجلی ثبت و یا حسب مورد مشخصات ناقص والدین را تکميل و سپس مفاد حکم سرپرستی را برای کودک یا نوجوان تحت سرپرستی صادر نماید.
ماده۴ـ چنانچه کودک یا نوجوان تحت سرپرستی فاقد سند سجلی باشد٬ اداره ثبت احوال نسبت به تنظيم سند سجلی برابر مفاد حکم سرپرستی اقدام و شناسنامه با مشخصات زوجين سرپرست یا سرپرست منحصر با درج توضيحات لازم صادر خواهد نمود. این سند حسب مورد باید به امضای زوجين سرپرست یا سرپرست منحصر برسد.
ماده۵ـ درمورد سرپرست منحصر٬ شناسنامه کودک یا نوجوان تحت سرپرستی با مشخصات کامل سجلی سرپرست منحصر و نام کوچک پدر فرضی به پيشنهاد سرپرست منحصر صادر خواهد شد.
ماده۶ـ نام خانوادگی کودک یا نوجوان تحت سرپرستی حسب مورد همان نام خانوادگی سرپرست زوج یا سرپرست منحصر خواهد بود.
ماده۷ـ اداره ثبت احوال مکلف است اقدامات ذیل را به عمل آورد:
الف ـ مفاد حکم سرپرستی را در اسناد سجلی زوجين سرپرست یا سرپرست منحصر و کودک یا نوجوان تحت سرپرستی ثبت نماید.
ب ـ درصورت مشخص شدن پدر و مادر واقعی کودک یا نوجوان تحت سرپرستی٬ مفاد حکم قطعی دادگاه را در سند سجلی کودک یا نوجوان تحت سرپرستی درج نماید.
ج ـ پس از صدور شناسنامه های زوجين سرپرست یا سرپرست منحصر و کودک یا نوجوان تحت سرپرستی مراتب را ضمن ارسال تصاویر شناسنامه های صادره به اداره بهزیستی اعلام کند.
د ـ سوابق هویت و نسبت واقعی کودک یا نوجوان تحت سرپرستی را حفظ نماید.
ماده۸ـ کودک یا نوجوان تحت سرپرستی پس از رسيدن به هجده سالگی می تواند صدور شناسنامه جدیدی برای خود با درج نام والدین واقعی درصورت معلوم بودن٬ یا نام خانوادگی مورد نظر وی درصورت معلوم نبودن نام والدین واقعی از اداره ثبت احوال درخواست نماید.
ماده۹ـ حکم فسخ قطعی سرپرستی از طریق دادگاه به اداره ثبت احوال و سازمان بهزیستی کشور ابلاغ می گردد. اداره ثبت احوال موظف است حکم صادره را در اسناد سجلی کودک یا نوجوان و شخص یا اشخاصی که سرپرستی را برعهده داشته اند اعمال و شناسنامه برای کودک یا نوجوان با مشخصات پدر و مادر واقعی و نام خانواگی پدر درصورت مشخص بودن و در غير این صورت با نام کوچک والدین فرضی و نام خانوادگی بلامعارض صادر نماید.
معاون اول ریيس جمهور ـ اسحاق جهانگيری