خیانت در امانت؛ تضعیف اعتماد جامعه

آن چه در این مقاله خواهید خواند:

در این مقاله در ابتدا معانی اصطلاحی خیانت و امانت را بیان می کند. به جرم بودن خیانت در امانت در قانون مجازات اسلامی و نبود تعریف مشخصی در قانون مجازات اسلامی اشاره می کند. در ادامه مصادیق این جرم که در مواد قانونی موجود است و همچنین دیگر مواد قانونی مربوط به این جرم را ذکر می کند. و یک تعریف از این جرم با توجه به مواد ذکر شده ارائه می نماید. در ادامه عناصر تشکیل دهنده این جرم شامل عنصر قانونی، مادی، معنوی و مواد مربوط به آن ها را ذکر می کند. همچنین به توضیح اصطلاحاتی از جمله استعمال، اتلاف و… می پردازد. نویسنده در ادامه از شرایط تحقق خیانت در امانت و مجازات این جرم و تفاوت خیانت در امانت با سرقت و کلاهبرداری می گوید. در انتهای مقاله نیز جرایم در حکم خیانت در امانت را بیان می کند و اصطلاح در «حکم را» توضیح می دهد. در ادامه متن کامل مقاله را خواهید خواند.

یکی از جرایم مهمی که هم در آیات و روایات متعدد بر مذموم بودن آن تاکید شده و هم در قوانین تعزیراتی برای آن مجازات‌های خاصی در نظر گرفته شده است، جرم خیانت در امانت است.

خيانت به معنای پيمان‌شكنی، نقض عهد، بي‌وفايي و رعايت نكردن امانتداری است و امانت در اصطلاح عبارت از مالي است كه به وسيله يكی از عقود امانی يا به حكم قانون نزد شخصي باشد.
خيانت در امانت در قانون مجازات اسلامي جرم بوده و برای مرتكبان آن مجازات تعيين شده و خسارت زيان‌ديده نيز باید جبران شود.
جرم خيانت در امانت در قانون تعريف نشده است اما حقوقدانان با توجه به مصاديق مذكور در مواد 673 و 674 بخش تعزیرات قانون مجازات اسلامي مصوب سال 1375 خيانت در امانت را به عمل عمدي و بر خلاف امانت امين به ضرر صاحب مال تعريف كرده‌اند.
بر اساس ماده 673 این قانون، «هر کس از سفید مهر یا سفید امضایی که به او سپرده شده یا به هر طریق به دست آورده است، سوء استفاده کند، به یک تا سه‌ سال حبس محکوم خواهد شد.»
همچنین بر اساس ماده 674 نیز «هر گاه اموال منقول یا غیر منقول یا نوشته‌هایی از قبیل ‌سفته، چک، قبض و نظایر آن به عنوان اجاره یا امانت یا رهن یا برای وکالت یا هر کار با اجرت یا بی‌اجرت به کسی داده شده و بنا بر این بوده است که اشیای مذکور مسترد شود یا به مصرف معینی‌ برسد و شخصی که آن اشیا نزد او بوده، آنها را به ضرر مالکین یا متصرفین آنها استعمال یا تصاحب یا تلف یا مفقود کند، به حبس ‌از 6 ماه تا سه سال محکوم خواهد شد.»
با توجه به این مواد، خيانت در امانت عبارت است از استعمال، تصاحب، تلف يا مفقود کردن توام با سوءنيت مالی كه از طرف مالک يا متصرف قانونی به كسی سپرده شده و بنا بر استرداد يا به مصرف معين رسانيدن آن بوده است.

عناصر تشکیل دهنده جرم
همانطور که گفته شد، عنصر قانونی جرم خیانت در امانت در ماده 674 قانون مجازات اسلامی بخش تعزیرات ذکر شده و برای مرتکبین آن نیز مجازات حبس در نظر گرفته شده است.
عنصر مادی جرم خيانت در امانت نیز عبارت است از استعمال، تصاحب، اتلاف يا مفقود كردن مال مورد امانت كه مي‌تواند به شكل فعل يا ترك فعل باشد اما عمدتاً به صورت فعل است كه در ماده 674 بخش تعزیرات قانون مجازات اسلامی مصوب سال 1375 آمده است.
استعمال: به معنای استفاده كردن از مال مورد امانت جرم است، براي مثال شخصي خودروی خود را به دوستش امانت مي‌دهد تا در پاركينگ منزل خود از آن نگهداری كند، اما دوست وي از آن خودرو براي مسافركشي استفاده مي‌كند.
تصاحب: يعني شخص اميني به جاي انجام وظيفه‌اش، مال ديگري را از آن خود بداند و با آن طوري رفتار كند كه ديگران گمان كنند او مالک مال است.
اتلاف: تلف يا نابود كردن مال مورد امانت، يكي ديگر از گونه‌هاي خيانت در امانت است.
مفقود كردن: امين بدون اين كه مال مورد امانت را تلف كند، موجب شود كه دستيابي آن براي مالک غير ممكن شود.
براي اين كه جرم خيانت در امانت تحقق يابد، شرايطي لازم است: 1- موضوع جرم بايد مال يا وسيله تحصيل مال باشد. 2- مال امانی بايد از سوي مالک يا متصرف قانوني به اميني سپرده شود. 3- مال به يكي از طرق قانونی و با شرط استرداد يا به مصرف معين رسانيدن، به امين سپرده شده باشد.  4- بين فعل مرتكب و ضرر مالک يا متصرف قانونی آن رابطه عليت برقرار باشد.
اما سومین عنصر تشکیل دهنده این جرم که همان عنصر معنوی تشکیل جرم است عبارت از سوءنيت عام و سوءنيت خاص است. سوءنيت عام به معنای انجام عمدی عمل تصاحب، استعمال، تلف يا مفقود کردن مال موضوع امانت و سوءنيت خاص به معنای قصد و اراده ورود ضرر به غير است. بر اين اساس، تعدی يا تفريط مال اماني همراه با سوءنيت موجب مسئوليت كيفری است. قانونگذار در ماده 674 بخش تعزیرات قانون مجازات اسلامی، برای جلوگيری از فرار خائنين از مسئوليت به بهانه اين كه عقدي بين آنان و مالک يا متصرف مال منعقد نشده يا اينكه آن عقد، باطل بوده، خود را از محدوده عقود خارج كرده و سپرده شدن مال براي «هر كار با اجرت يا بی اجرت» را مبنای تحقق جرم خيانت در امانت دانسته است.

مجازات جرم خيانت در امانت
مجازات مرتكب جرم خيانت در امانت بر اساس ماده 674 بخش تعزیرات قانون مجازات اسلامی مصوب سال 1375، حبس از 6 ماه تا سه سال است همچنين قانونگذار در ماده 673 قانون ياد شده، براي سوء استفاده از سفيد مهر يا سفيد امضا، یک تا سه سال حبس تعيين كرده است.

تفاوت خيانت در امانت با سرقت و كلاهبرداری
جرم خيانت در امانت در زمره جرايم مقيد است و رفتار مرتكب، منتهي به نتيجه خاصي مي‌شود. بدين ترتيب ورود ضرر به مالک يا متصرف، بر اثر فعل مرتكب، لازمه تحقق خيانت در امانت است.
در كلاهبرداری، نتيجه جرم، بردن مال غير است، در حالي كه انتفاع كلاهبردار يا فرد مورد نظر وی از آن نيز شرط است اما در جرم خيانت در امانت، فقط ورود ضرر به مالک يا متصرف شرط است، حتي اگر خود خائن از مال منتفع نشده باشد.
در كلاهبرداری متهم با توسل به اقدامات متقلبانه، مال غير را به دست مي‌آورد، در صورتي كه در جرم خيانت در امانت زيان‌ديده از جرم، با ميل و رضای خود مال خود را در اختيار متهم مي‌گذارد.
تفاوت جرم خيانت در امانت با سرقت نیز اين است كه در سرقت مرتكب مال غير را به طور مخفي مي‌ربايد.

جرايم در حكم خيانت در امانت
در قوانين و مقررات حقوقي اصولاً اصطلاح «در حکم» زمانی اطلاق می شود که دو موضوع از حيث ماهوی و ارکان با يکديگر متفاوت باشند، ولی قانونگذار به دلیل مصالحی يکي را از نظر مقررات و احکام تابع ديگري قرار مي‌دهد. جرم خيانت در امانت به آن دسته از اعمال اطلاق مي‌شود که منطبق با قانون مجازات اسلامي است اما مواردی يافت مي‌شود که به اعمالي، جرايم در حکم خيانت در امانت اطلاق شده است.
جرايم در حکم خيانت در امانت عبارت است از «اعمال مجرمانه‌ای که قانونگذار ارتکاب آنها را به موجب قوانين متفرقه (غير از قانون مجازات اسلامی) از نظر مجازات مشمول کيفر خيانت در امانت قرار داده است.»
اين جرايم از حيث عناصر و ارکان جرم با خيانت در امانت موضوع ماده 674 بخش تعزیرات قانون مجازات اسلامي متفاوت است اما قانونگذار حکم و مجازات خيانت در امانت را بر آنها بار کرده است. مهمترین قوانيني که اين اعمال در آنها ذکر شده، عبارت است از: 1- خيانت در امانت در قانون تصديق انحصار وراثت. 2- خيانت در امانت در قانون ثبت اسناد و املاک. 3- خيانت در امانت در قانون تجارت. 4- خيانت در امانت در قانون شرکت‌های تعاونی.

برگرفته از روزنامه حمایت (تاریخ انتشار 1394/4/22)