قانون آیین دادرسی مدنی مصوب 1379 با اصلاحات بعدی:

ماده ۲۳ ـ دعاوی ناشی از تعهدات شركت در مقابل اشخاص خارج از شركت، در محلی كه تعهد در آنجا واقع شده یا محلی كه كالا باید در آنجا تسلیم گردد یا جایی كه پول باید پرداخت شود اقامه می شود. اگر شركت دارای شعب متعدد در جاهای مختلف باشد دعاوی ناشی از تعهدات هر شعبه یا اشخاص خارج باید در دادگاه محلی كه شعبه طرف معامله در آن واقع است اقامه شود، مگر آنكه شعبه یاد شده برچیده شده باشد كه در این صورت نیز دعاوی در مركز اصلی شركت اقامه خواهد شد.

ماده 16 آیین نامه قانونی کیفیت تحقیق در شعب تحقیق سازمان حج و اوقاف و امور خیریه مصوب 1365:

‌ماده 16ـ ادارات حج و اوقاف و امور خیریه و اشخاص ذی‌نفع در صورتی که اعتراض داشته باشند می‌توانند پس از ابلاغ نظر شعبه تحقیق اعتراض خود را در ‌دادگاه‌های دادگستری طرح نمایند.

آیین نامه قانونی کیفیت تحقیق در شعب تحقیق سازمان حج و اوقاف و امور خیریه مصوب 1365:

ماده 1- شعب تحقیق شامل دو قسمت حقوقی و حسابرسی است و هرشعبه مرکب از یک رئیس و دو محقق می باشد.
در هر حوزه تحقیق رئیس شعبه حقوقی ریاست هیات تحقیق آن حوزه را بعهده خواهد داشت جز در تهران که ترکیب واداره هیات های تحقیق به ترتیب مقرر در تشکیلات سازمان حج و اوقاف و امور خیریه خواهد بود.
تبصره – شرکت هریک از محققین هر شعبه در رسیدگی با تصمیم رئیس شعبه است.
ماده 2- شعبه صالحه برای رسیدگی به درآمد و هزینه موقوفات و موسسات خیریه مشمول قانون تشکیلات و اختیارات سازمان حج و اوقاف و امور خیریه و آئیننامه اجرایی آن شعبه محل مصرف عواید موقوفه و محل ثبت موسسه است و چنانچه محل مصرف عواید یا منطقه فعالیت و عملیات موسسه در حوزه های مختلف باشدتعیین شعبه رسیدگی کننده باسرپرست سازمان خواهد بودبدیهی است در صورت لزوم شعبه مربوطه میتواند به سایر شعب حسابرسی نیابت دهد و شعب حقوقی به امور مربوط به حوزه هر یک از آنهارسیدگی خواهد نمود.
ماده 3- روسای شعب حقوقی از بین مستخدمین لیسانسیه حقوق یاالهیات که سابقه خدمات اوقافی یا قضائی آنها کمتر از پنج سال نباشد انتخاب میشوند مشروط بر اینکه سابقه محکومیت اداری یا انتظامی از درجه انفصال موقت به بالا نداشته باشند. محققین شعب حقوقی نیز باید واجد شرایط مذکور باشند مگر شرط مدت خدمات اوقافی یا قضائی که حداقل سه سال سابقه خدمات کافی خواهد بود.
ماده 4- روسای شعب حسابرسی از بین مستخدمین لیسانسیه مطلع در امر حسابداری با داشتن حداقل 5 سال سابقه خدمت اوقافی انتخاب خواهند شد مشروط بر اینکه محکومیت اداری از درجه انفصال موقت به بالا نداشته باشند محققین شعب حسابرسی باید دارای شرایط مذکور باشند ولی داشتن حداقل سه سال سابقه خدمت اوقافی کافی خواهد بود.
تبصره – سرپرست سازمان حج و اوقاف و امور خیریه در صورت ضرورت میتواند از بین افراد مطلع که در امور حقوقی و حسابداری تجربیاتی دارند فردی را بعنوان محقق حقوقی یا حسابرس انتخاب و شاغلین فعلی ادارات و شعب تحقیق را نیز ابقاء نماید.
ماده 5- رئیس دبیرخانه اداره کل تحقیق و مسئول دبیرخانه ادارت تحقیق استانها از بین کارمندان دیپلمه و یا سایر مستخدمین واجد شرایطی که حداقل سه سال سابقه خدمت در امور اوقافی داشته باشند انتخاب میگردند.
تبصره 1- سازمان حج و اوقاف وامور خیریه میتواند به تعداد لازم شعب تحقیق در مراکز استانها و شهرستانها تشکیل دهد و محدوده فعالیت آنها را بعنوان (حوزه تحقیق )معین نموده و عنداللزوم تغییر دهد.
تبصره 2- شعب تحقیق در صورت ضرورت میتواند با کسب موافقت اداره کل تحقیق موقتا از وجود محققین یک شعبه در شعبه دیگر استفاده نمایند.
ماده 6- وظایف ادارت و شعب تحقیق بشرح ذیل است :
الف – وظایف شعب حقوقی :
1- تحقیق و رسیدگی و اعلام نظر در مورد تشخیص متولی و ناظر و موقوف علیهم موقوفات .
2- تحقیق و رسیدگی و اعلام نظر در مورد وقفیت املاک و تشخیص موقوفات عام از خاص .
3- تشخیص موقوفات مجهول التولیه یا بدون متولی .
4- رسیدگی و اظهار نظر در مورد تطیبق مصارف درآمد موقوفات با مفاد وقفنامه یا سایر اسناد مربوطه در صورت ابهام و یا بروز اختلاف .
5- تحقیق و رسیدگی در مورد تعدی و تفریط یا مسامحه و اهمال متولیان و امناء و نظار و مدیران موسسات خیریه ازانجام وظایف یا استنکاف از اجرای مقررات اوقافی در امور موقوفه و موسسات خیریه و تنظیم گزارش و ارسال به دادگاه و در صورت احراز تعدی و تفریط و تخلف، اعلام جرم و انعکاس موضوع به دادسرا.
6- رسیدگی واظهارنظر در مورد مصرف درآمد موقوفات متعذرالمصرف و موقوفاتی که عواید آنها بعلت قلت ولو با پس انداز چند سال برای اجرای نظر واقف کافی نیست یا بعلت کثرت عواید زاید بر مصرف متعارف باشد بر طبق تبصره ماده 8 قانون تشکیلات و اختیارات حج و اوقاف و امور خیریه .
7- رسیدگی و صدور گواهی مصرف نسبت به موقوفاتی که فاقد وقفنامه یا مدارک وقفیت معتبر بوده و در سنوات گذشته بر مبنای سیره جاریه عمل شده است .
ب – وظایف شعب حسابرسی
1- رسیدگی به درآمد و هزینه موقوفات و بقاع و اماکن متبرکه اسلامی و موسسات وانجمنهای خیریه ای که بموجب قانون و آئین نامه های مربوطه اداره امور آنها بعهده سازمان حج و اوقاف و امور خیریه محول شده یا میشود.
2- تطبیق اسناد هزینه و درآمد موقوفات با مفاد وقفنامه یا سایر اسناد مربوطه .
3- صدور مفاصا حساب برای اسناد درآمد و هزینه هائی که بموجب بند 1 وظایف شعب حسابرسی از طریق ادارت اوقاف به ادارت تحقیق ارسال میشود.
4- تطبیق رقبات مندرج در بودجه با وقفنامه و یا سایر مدارک معتبر .
5- تطبیق درآمدرقبات مندرج دربودجه بامدارک تعیین کننده درآمد.

ماده 7- شعب تحقیق بنا به درخواست اشخاص یا ادارات حج و اوقاف و امور خیریه نسبت بموارد مذکور در ماده ششم رسیدگی و اظهار نظر مینماید.
هرگاه درموارد مذکوراشخاص مستقیمابه دادگاه مدنی خاص دادخواست تسلیم کرده باشند دادگاه میتواند مراتب را به اداره حج و اوقاف و امور خیریه و به نزدیکترین شعبه تحقیق ارجاع نموده تا شعبه مذکور براساس این آئیننامه بموضوع رسیدگی و نتیجه را به دادگاه ارجاع کننده اعلام می نماید.
تبصره – ادارت حج و اوقاف و امورخیریه باید ظرف سه روز از تاریخ وصول درخواست و ضمائم، مدارک را به اداره تحقیق مربوطه بفرستند.

ماده 8- وظایف دبیرخانه ادارت تحقیق :
1- ثبت درخواست واصله و تسلیم رسید به متقاضی با ذکر شماره ثبت آن .
2- اگر درخواست از لحاظ طرز تنظیم و یا ضمایم آن ناقص باشد دبیرخانه مراتب راظرف سه روز پس از وصول جهت رفع نقص بدرخواست کننده یا وکیل او اخطار خواهد کرد تا ظرف مدت 10 روز از تاریخ ابلاغ اخطاریه با رعایت مسافت رفع نقص کند والا تا رفع رسیدگی به درخواست متوقف خواهد شد.
3- پس از آنکه درخواست کامل تشخیص داده شد دبیرخانه نسخه ای از آنرا با ضمائم در پرونده مخصوص که ترتیب میدهد بایگانی و نسخه های دیگر را با پیوستها بطرف ابلاغ مینماید که ظرف مدت 10 روز از تاریخ دریافت با رعایت مسافت طبق قانون آئین دادرسی مدنی پاسخ کتبی خود را با مدارک مربوط به تعداد تقاضاکنندگان و با یک نسخه اضافی به اداره تحقیق ارسال دارند.
ماده 9- شعب تحقیق در صورتیکه رسیدگی بدرخواست را خارج از وظایف خود بدانند ضمن تعیین مرجع صالح عدم صلاحیت خود را اعلام خواهند نمود.
تبصره 1- در صورتیکه ادارات حج و اوقاف و امور خیریه و اشخاص ذینفع در مهلت مقرر از پرونده های حقوقی رفع نقص ننماید شعب حقوقی می توانند پرونده مربوطه را از نوبت رسیدگی خارج ننمایند رسیدگی مجدد منوط به تسلیم درخواست جدید و رفع نقص خواهد بود.
تبصره 2- چنانچه ادارت حج و اوقاف و امور خیریه و اشخاص ذینفع نسبت به پرونده های حسابرسی در مهلت مقرر رفع نقص ننماید شعب حسابرسی پرونده مربوطه را از نوبت رسیدگی خارج نموده در خصوص موقوفات متصرفی مراتب را جهت کسب تکلیف به سازمان مرکزی گزارش می نمایند و در موقوفات غیر متصرفی برابر ماده 25 آئیننامه اجرائی قانون تشکیلات و اختیارات سازمان حج و اوقاف و امورخیریه عمل خواهند نمود.
ماده 10- اگر محل اقامت کسی که شعب تحقیق برای او اخطاریه و دعوتنامه میفرستند معلوم نباشد و یا بهر صورت ابلاغ مقدور نشود در صورت لزوم شعب تحقیق میتوانند به تقاضا و به هزینه متقاضی موضوع و اوقات رسیدگی را یکبار بوسیله نشر آگهی در روزنامه رسمی و یکی از روزنامه های کثیرالانتشار محلی بطرف ابلاغ نمایند. هرگاه اخطار شونده در مهلت مقرر پاسخ ندهد یا در جلسه رسیدگی حاضر نشود شعب تحقیق به موضوع رسیدگی و اعلام نظر مینماید.
تبصره – در صورت تجدید جلسه نیازی به تجدید آگهی نخواهد بود.
ماده 11- در مواردی که نام اداره حج و اوقاف و امور خیریه در درخواست قید نشده باشد شعب تحقیق موظفند که درخواست و ضمایم آن و وقت رسیدگی و پاسخ را از طریق دبیرخانه تحقیق به اداره حج و اوقاف و امور خیریه مربوطه ابلاغ کنند تا نماینده خود را به شعبه تحقیق اعزام دارد و یا نظر مشروح و مستدل خود را بصورت لایحه ارسال نماید.
ماده 12- شعب تحقیق می توانند به تقاضای طرفین قرار استماع شهادت شهود و تحقیقات محلی و ارجاع امر بکارشناس و هرنوع تحقیقات دیگری را که برای روشن شدن موضوع لازم بدانند صادرواجرا نمایند مخارج اجرای قرار بعهده متقاضی است و در صورتیکه شعبه تحقیق استماع شهادت شهود و تحقیقات محلی و ارجاع به کارشناس و هرنوع تحقیقات دیگری را لازم بداند مخارج بعهده طرفین است .
تبصره 1- عدم تودیع دستمزد کارشناس و یا عدم تهیه وسائل اجرای قرار موجب خروج این مورد از عداد دلائل متقاضی خواهد شد.
تبصره 2- تعیین مدت تودیع دستمزد کارشناس حسب مورد بعهده شعبه خواهد بود.
ماده 13- شعب تحقیق می توانند تحقیق درهرامری راکه لازم بدانند به شعب تحقیق حوزه دیگر نیابت داده و درصورت نبودن شعبه تحقیق به اداره حج و اوقاف و امور خیریه محل محول کنند . در این صورت شعب و ادارت مزبور مکلفند مورد نیابت را انجام و نتیجه را با مدارک و مستندات مربوطه به شعبه ارجاع کننده ارسال دارند.
ماده 14- شعب تحقیق پس از آماده شدن پرونده برای اظهار نظر ظرف ده روز مبادرت بصدور نظریه می نمایند تصمیمات و نظرات شعب تحقیق در کلیه موارد باید موجه و مدلل باشد و ظرف پنج روز بطرفین ابلاغ شود.
ماده 15- رسیدگی در شعب تحقیق بوسیله رئیس و یکی از محققان خواهد بود و نظریه آن دو در صورت توافق مناط اعتبار میباشد در هر مورد که اختلاف نظرحاصل شود محقق دیگر همان شعبه برای مشاوره در موضوع اختلاف ضمیمه خواهد شد و تصمیمات و نظریه اکثریت ملاک عمل خواهد بود. در صورت غیبت رئیس شعبه رسیدگی بموضوع بعهده محققین خواهد بود و عضو ارشد بجای رئیس شعبه انجام وظیفه خواهد کرد.
ماده 16- ادارت حج و اوقاف و امور خیریه واشخاص ذینفع درصورتی که اعتراض داشته باشند میتوانند پس از ابلاغ نظر شعبه تحقیق اعتراض خود را در دادگاههای دادگستری طرح نمایند.
ماده 17- قرار تحقیق محلی و استماع شهادت شهود و تعیین خبره و اعطاء نیابت به شعب تحقیق یا ادارت حوزه دیگر قابل اعتراض نیست. ادارت حج و اوقاف و امور خیریه و اشخاص ذینفع باید تسهیلات لازم برای اجراء قرار فراهم کنند.
ماده 18- رسیدگی به درآمد موقوفه قبل از ارسال صورتحساب طبق بودجه ارسالی خواهد بود.
تبصره – بودجه ایکه در سه ماهه آخر سال تنظیم شده ویابودجه اصلاحی که احتمالا در طی سال تنظیم میگردد همراه بامدارک وقفیت مصرف و با سایر مدارک تایید کننده درآمد اعم از (اسناد اجاره – قراردادها، صورتجلسه ،استشهادیه و نظریه کارشناس یا خبره محلی در مورد پذیره و مال الاجاره ) جهت رسیدگی و محاسبه در اختیار مققین حسابرسی شعبه ای که پرونده درآن مفتوح است قرار میگیرد.
ماده 19- پرونده حسابرسی موقوفه در اول سال مفتوح وپس از وصول صورتحساب و رسیدگی و صدور مفاصا حساب مختومه میگردد.
تبصره – رسیدگی به عواید و اسناد هزینه موقوفه بایستی دریک شعبه انجام پذیرد.
ماده 20- شعب حسابرسی تحقیق مکلفند بصورتحسابهای واصله رسیدگی و در صورت داشتن نقص ظرف مدت 10 روز به ادارات حج و اوقاف و امور خیریه و اشخاص ذینفع اخطار کنند که در مهلت مقرر رفع نقص نمایند.
ماده 21- صورتحساب هرسال در سه ماهه اول سال بعد ،ارسال و پس از رفع نقص حداکثر در مدت یکماه رسیدگی و مفاصا حساب صادر خواهد شد.
ماده 22- عواید موقوفه از محل (اجاره ،پذیره ،سرقفلی ، اهدائی نذور و فروش اموال … و غیره )در مفاصا حساب بایستی به تفکیک و براساس بودجه های تنظیمی به اضافه موجودی آخر سال اعم از وصولی (موجودی نقدی ) و لاوصولی قید گردد .
تبصره – موجودی اول سال 1363 موقوفات براساس مفاصا حساب های صادره برای سال 1362 ملاک عمل بوده و چنانچه مفاصا حساب صادر نشده و یا موجودی مفاصا حساب صادره متضمن لاوصولیها نبوده ویا مورد اعتراض اداره حج و اوقاف و امور خیریه مربوطه قرار گرفته باشد شعبه رسیدگی کننده مکلف است به وضع مالی گذشته موقوفه رسیدگی و برای تسریع در امر حسابرسی با مفتوح نگهداشتن حسابهای قبلی موجودی اول سال 1363 اعم از موجودی نقدی و لاوصولیها را طی صورتجلسه ای با امضاء متولی وناظر(در صورت داشتن متولی و ناظر) وحسابدار و رئیس اداره با استفاده از دفتر معین و تعیین لاوصولیها برابر اسناد و قراردادهای اجاره مشخص نمایند.
ماده 23- صدور مفاصا حسابی که بموجب آن موقوفه بدهکارشود ممنوع است مگر درمواردی که باتوجه باتبصره ذیل ماده 6 قانون تشکیلات و اختیارات سازمان حج و اوقاف و امور خیریه و طبق نظر کارشناس در امور عمرانی ،ثبتی و یا محاکماتی باشد بدیهی است در اینصورت ضمن رسیدگی به کلیه هزینه های انجام شده مبلغ بدهی در توضیحات زیر مفاصا حساب منعکس و در سنوات بعد مبلغ بدهی یا قسمتی ازآن تصفیه میگردد.
ماده 24- ادارت تحقیق موظفند برنامه منظمی برای رسیدگی به امور حسابرسی شهرستانهای تابع حوزه مورد عمل خود تنظیم و به ادارات اوقاف شهرستانها ابلاغ نمایند. بر طبق این برنامه شعب حسابرسی در مدت معینی از سال متناسب با حجم کار هریک از شهرستانها در همان شهرستان تشکیل خواهد شد و شعبه مربوطه بحساب موقوفات آن شهرستان مطابق مقررات رسیدگی خواهد نمود.
ماده 25- هرگاه ادارات حج و اوقاف و امور خیریه و اشخاص ذینفع در مهلت مقرر اقدام به رفع نقص از اسناد هزینه ارسالی نکنند شعب حسابرسی تحقیق به آن قسمت از اسناد هزینه که متکی به مدارک قابل قبول باشد رسیدگی و به هزینه قطعی منظور نموده و مفاصا حساب صادر خواهند نمود و بقیه وجوه اسناد رفع نقص نشده و مردودی را با ذکر دلیل جزء موجودی موقوفه منظور می نماید.
تبصره – ادارات تحقیق موظفند کتبا استرداد وجوهی را که درمفاصا حساب صادره مردود اعلام شده است به اداره حج و اوقاف و امور خیریه محل و اشخاص ذینفع ابلاغ نمایند در صورتیکه وجوه مذکور تا یکماه پس از قطعیت مفاصا حساب تحقیق مسترد نشود مراتب رااز طریق اداره کل تحقیق جهت تعقیب قانونی به سازمان اعلام خواهدشد.
ماده 26- پس از رسیدگی به صورتحساب و صدور مفاصا حساب کلیه اسنادی که به حساب پذیرفته شده بامهر (رسیدگی و به حساب پذیرفته شد) ممهور و توسط شعبه مربوطه در پرونده ضبط میشود و آن قسمت از اسناد هزینه که مردود میشود بایستس به مهر (رسیدگی و مردودگردید) ممهور و در پرونده مربوطه نگهداری شود.

تبصره – در صورتیکه صاحبان اسناد استرداد اصول اسناد را تقاضا کنند پس از مهرکردن آنها بشرح ماده فوق فتوکپی اسناد با هزینه متقاضی تهیه و بایگانی گردیده و اصول اسناد درقبال اخذ رسید مسترد می شود.
ماده 27- صورتحساب موقوفات متصرفی که درآمد آنها تا پانصدهزار ریال است بوسیله شعب حسابرسی تحقیق محل رسیدگی خواهد شدو بیشتر از مبلغ مذکور در شعب حسابرسی مرکز مورد رسیدگی قرار می گیرد.

ماده 28- ادارت تحقیق مکلفند دفاترمخصوص برای ثبت موقوفات حوزه مورد عمل خود تنظیم نمایند و بر مبنای آن صورتحسابهائی را که ظرف مهلت مقرر در این آئین نامه و قانون مربوط نرسیده باشد با صدور اخطار ده روز مطالبه کنند و در صورت عدم ارسال صورتحساب موقوفات متصرفی به اداره تحقیق ظرف مدت سه ماه اول سال بعد ، اداره تحقیق موظف است موضوع راجهت اتخاذ تصمیم به سرپرست سازمان حج و اوقاف و امور خیریه اعلام نماید.
ماده 29- نظرات و مفاصاحسابهای صادره و تصمیمات شعب تحقیق برای سایر شعب و ادارت حج و اوقاف و امور خیریه واشخاص ذیمدخل مادام که از مراجع ذیصلاح قضائی دستور منع اجرای موقت یا حکم قطعی مبنی بر الغاء یا تصحیح یا تغییر آنها صادره نشده باشد لازم الاجراء است.
تبصره – در مواردی که به تشخیص سرپرست سازمان حج و اوقاف و امور خیریه تصمیمات و نظریات شعب تحقیق از نظر موازین شرعی مواجه با اشکال باشد موضوع به شعبه تصمیم گیرنده ابلاغ خواهد شد تا نسبت به تصحیح و اصلاح آن اقدام نمایند.
ماده 30- هرگاه در تنظیم نظریه یا مفاصاحساب سهوقلم یا اشتباهات دیگری رخ دهد شعب صادره کننده نظریه یا مفاصا حساب راسا و یا بنا به درخواست طرفین میتوانند نظریه و یا مفاصا حساب را تصحیح و اصلاحیه صادر کنند . اصلاحیه در زیر یا پشت نسخه اصلی نظریه و یا در برگ دیگری که ضمیمه آن میشود نوشته و امضاء خواهد شد بهر صورت صدور اصلاحیه در حواشی کلیه نسخ موجود در پرونده و دفتر نظریات و قرارها باید توسط مسئول دبیرخانه تحقیق قید وامضاء و رونوشت نظریه اصلاحی بطرفین ابلاغ شود و تابع مقررات اصل نظریه میباشد. دادن رونوشت نظریه بدون قید وجود اصلاحیه و ضمیمه بودن آن ممنوع است.
ماده 31- اوراق و اخطاریه هائی که در مورد تصمیمات شعب ادارت تحقیق و ازطرف آنان صادر میشود بوسیله مامورین اوقاف یا مامورین انتظامی ابلاغ خواهد شد.
ماده 32- اداره کل تحقیق به اموری که از طرف سازمان حج و اوقاف و امور خیریه و ادارات تحقیق استانها ارجاع شود در هیاتی مرکب از مدیر کل تحقیق یا معاون وی و رئیس شعبه حقوقی و یکی از روسای شعب حسابرسی مرکزی رسیدگی کرده نظریه مشورتی خواهد داد.
ماده 33- مواردی که در این آئیننامه پیش بینی نشده در حدود صلاحیت قانونی شعب تحقیق بر طبق مقررات قانون آئین دادرسی مدنی و متون فقهی فقهاء عمل خواهد شد.
نخست وزیر – میر حسین موسوی