ابطال ردیفهائی از تصویبنامه شماره45728/ت27283هـ مورخ 7/8/82 هیأت وزیران.
این دادنامه به منظور رسیدگی به طرح دعوی آقایان آرش صادقیان و احمدرضا نائینی و فرهاد امیری. با خواسته ابطال ردیفهائی از تصویبنامه شماره45728/ت27283هـ مورخ 7/8/82 هیأت وزیران. از سوی هیأت عمومی دیوان عدالت اداری با مشخصات پرونده، گردش کار و رأی زیر صادر شده است:
کلاسه پرونده : 82/694، 82/884، 83/189
شاکی : آقایان آرش صادقیان و احمدرضا نائینی و فرهاد امیری.
تاریخ رأی: يکشنبه 15 آذر 1383
شماره دادنامه :
مقدمه:
الف- آقای آرش صادقیان در دادخواست تقدیمی اعلام داشته است، به استناد ماده 18 قانون آزمایشی تنظیم بخشی از مقررات مالی دولت مصوب27/11/80 کمیسیون برنامه و بودجه و محاسبات مجلس شورای اسلامی شق دوم ماده32 قانون وصول برخی از درآمدهای دولت و مصرف آن در موارد معین مصوب 28/12/73 بدین ترتیب اصلاح شده است «مجازات تخلفات رانندگی از 10 هرا ریال الی 350 هزار ریال تعیین میشو. جداول مربوط به تخلفات رانندگی و تغییرات بعدی با پیشنهاد وزات کشور و تصویب هیأت وزیران خواهد بود.» شق سوم از ماده 45 قانون آزمایشی وصول برخی از درآمدهای دولت و مصرف آن در موارد معین مصوب 20/8/69 کمیسیون مشترک امور اقتصادی و دارائی و برنامه و بودجه مجلس شورای اسلامی مقرر کرده بود «مجازات تخلفات رانندگی حداقل 10 برابر از 2 هزار ریال الی 100 هزار ریال با تناسب جداول موجود تعیین میگردد. وزارت کشور میتواند در تنظیم جرائم با توجه به مکان و زمان وقوع و نوع تخلفات و میزان تأثیر آن در ایمنی و مختل نمودن امر عبور و مرور تفاوت قائل شود.» با توجه به قوانین لاحق (شق دوم از ماده 32 قانون وصول برخی از درآمدهای دولت مصرف آن در موارد معین مصوب 1373 و ماده 18 قانون آزمایشی تنظیم بخشی از مقررات مالی دولت مصوب 1380) چنین اختیاری به هیأت وزیران یا وزارت کشور داده نشده که بتوانند با در نظر گرفتن جمعیت شهرهای کشور و یا دیگر معیارها نرخهائی گوناگون برای وقوع تخلفات اداری ایجاد کنند. نتیجتاً 84 ردیف از تصویبنامه مبحوثعنه که برای یک نوع تخلف رانندگی دو قسم نرخ جریمه در نظر گرفته است باطل و غیر قانونی میباشد. بنابمراتب مذکور در خصوص 84 ردیف از تخلفات رانندگی که جزای نقدی دوگانه دارند نمیتوان هیچ یک از جریمهها را برگزید زیرا پذیرش هر یک رجحانی بلامرجح و فاقد وجاهت قانونی است رسیدگی به موضوع و ابطال ردیفهای 19، 36، 38، 41، 42، 53،54، 55، 56، 58، 60،61،62، 63، 64، 65، 66، 67،70،71، 72، 74، 75، 76، 78، 81، 82، 83، 84، 87، 88، 89، 90، 91، 92، 93، 94، 96، 98، 99،100، 101، 102، 103، 104، 105، 106، 107، 108،109، 110، 111، 114، 115، 116، 118، 119، 120، 121، 123، 124، 127، 128، 129، 130، 131، 132، 133، 134، 135، 136، 138، 140، 141، 142، 143، 145، 146، 151، 152، 158، 159، 160، 165، 170 از جدول تعیین جزای نقدی تخلفات رانندگی موضوع تصویبنامه شماره45728/ت27283هـ مورخ 7/8/82 هیأت وزیران استدعا میشود. 2- آقای احمدرضا نائینی بشرح دادخواست تقدیمی اعلام داشته است، الف- در رابطه با ردیف 33-43 جدول میزان جرائم تخلفات رانندگی در شهرها و جادههای کل کشور در خصوص عدم استفاده از کلاه ایمنی توسط راکب و سرنشین در موتورسیکلت و نیز عدم استفاده از کمربند ایمنی توسط سرنشینان ردیف جلو در حین رانندگی که میزان جریمه آن 000/30 ریال تعیین گردیده توجه آن مقام را به قانون خاص استفاده اجباری از کمربند و کلاه ایمنی جلب مینمایم که در 26/11/76 به تصویب مجلس رسیده است و در آن میزان جریمه عدم استفاده از وسایل ایمنی را به ترتیب 000/10 ریال و000/5 ریال تعیین نموده است. علیهذا با وجود قانون خاص در موضوع مذکور افزایش میزان جریمه مربوط خلاف قانون و خارج از حدود اختیارات هیأت دولت است. ب- در خصوص اخذ جریمه در مورد تخلفات شرکتها و مؤسسات حمل و نقل و رانندگان وسایل نقلیه باربری و نیز شرکتها و مؤسسات ترابری در مورد بارنامه و صورت وضعیت مسافری شایسته است دیوان محترم به قوانین خاص زیر نظر داشته و ابطال موارد مغایر را تایید نماید. 1- قانون اصلاح ماده 14 اصلاحی قانون رسیدگی بتخلفات اخذ جرایم رانندگی مصوب 21/5/76 و 2- قانون اصلاح پارهای از مواد قانون الزام شرکتها و موسسات ترابری جادهای به استفاده از صورت ضوعیت مسافری و بارنامه مصوب 68 که در تاریخ 18/1/81 به تصویب مجلس شورای اسلامی رسیده است. با توجه به وجود قوانین خاص مذکور قانون عام تخصیص خورده و در این مورد نیز مصوبه مورد شکایت خارج از حیطه اختیارات دولت بوده و ابطال آن در ردیفهای 7-25-41-52-80-86-96-103-115-114-117-118-135-137-138-143-147-148-149-152-153-154-161-162-164-169-171 از جـــدول تخلفات راهنمایی و رانندگی تقاضا میگردد. 3- آقای فرهاد امیری در دادخواست و لایحه تکمیلی آن اعلام داشته است، هیأت وزیران بر اساس مصوبه 15/9/82 مبلغ جریمه 21 مورد از تخلفات رانندگی را به رقم غیر معقولی افزایش داده که تصویب افزایش جریمه تخلفات رانندگی بنابه دلایل ذیل خلاف قانون اساسی و اصل فهقی وجود تناسب بین جرم و مجازات میباشد. 1- افزایش رقم جریمه تخلفات دانندگی مستلزم اخذ یک تصمیم قانونی میباشد و میبایست براساس مدلول قسمت اول اصل 85 قانون اساسی توسط قوه مقننه انجام گیرد. لذا هیأت دولت خارج از اختیارات قانونی خود اقدام به تصویب افزایش جریمه تخلفات رانندگی نمودهاند و با اصل فقهی وجود تناسب بین جرم و مجازات نیز منافات دارد. بنابمراتب مذکور صدور رأی شایسته مبنی بر ابطال مصوبه هیأت دولت در خصوص افزایش جریمه تخلفات رانندگی و لغو کلیه آثار ناشی شده از این مصوبه مورد استدعا است. معاون دفتر امور حقوقی دولت در پاسخ به شکایات مذکور طی نامه شماره 9812 مورخ 11/8/83 ضمن ارسال نظریههای شماره813/9/1/36/01/402 مورخ 31/5/83 نیروی انتظامی جمهوری اسلامی ایران و شماره 37/5993 مورخ 5/12/82 دبیر شورای عالی هماهنگی ترافیک شهرهای کشور و 61/40371 مورخ 11/5/83 دفتر حقوقی وزارت کشور اعلام داشته اند. 1- هر جند در بند 2 ماده 32 قانون وصول برخی از درآمدهای دولت و… مصوب سال 73 مقرر شده است. «مجازات تخلفات رانندگی از 000/2 ریال الی 000/100 هزار ریال به تناسب جداول موجود تعیین میشود. معهذا متعاقباً به موجب ماده 18 قانون تنظیم بخشی از مقررات مالی دولت مصوب سال 80 مقرر شده است. مجازات تخلفات رانندگی از ده هزارریال الی سیصدو پنجاه هزار ریال تعیین شود. جداول مربوط به تخلفات رانندگی و تغییرات بعدی با پیشنهاد وزارت کشور و تصویب هیأت وزیران خواهد بود.» بنابراین با اضافه شدن قید «تغییرات بعدی» در قانون مؤخر، اختیار تعیین و تغییر جداول مربوط به تخلفات رانندگی به وزارت کشور و هیأت وزیران محول شده است. از سوی دیگر دولت بموجب ماده 18 قانون تنظمی بخشی از مقررات مالی دولت و در محدوده بین 000/100 تا 000/350 ریال میتواند اقدام به تعیین جدول جدید با جرائم متفاوت نماید. 2- ایراد شاکی در خصوص اشکال شرعی و قانون اساسی تعیین مجازات (تخلفات رانندگی و مبلغ جرائم) توسط دولت با توجه به تایید قانون یاد شده توسط شورای نگهبان وجهی ندارد. با توجه به مراتب فوق رد دادخواست را خواهان است. در نامه شماره61/40371 مورخ 11/5/83 مدیرکل دفتر حقوقی وزارت کشور آمده است، 1- هرچند ماده 18 قانون تنظیم بخشی از مقررات مالی دولت قانونی عام و مؤخر بر قانون خاص استفاده اجباری از کمربند و کلاه ایمنی مصوب 72 است. لیکن به اعتقاد اکثر حقوقدانان و اصولیین همواره قانون خاص سابق مخصص عام لاحق نیست. بلکه این اصل زمانی پذیرفته میشود که قرینهای دال بر فسخ قانون خاص مقدم به موجب قانون عام مؤخر نباشد. آنچه از ماده18 قانون تنظیم بخشی از مقررات مالی دولت استنباط میشود این است که قانونگذار خواسته است بلحاظ پیشگیری از وقوع تخلفات رو به ازدیاد رانندگی و از سوی دیگر ناچیز بودن مبالغ جریمههای سابق میزان آن را افزایش دهد. بدیهی است پذیرش استدلال شاکی مخالف هدف و مقصود قانونگذار در افزایش جرایم رانندگی است. زیرا عدم استفاده از کلاه و کمربند ایمنی ویژگی خاص نسبت به سایر جرایم ندارد تا سبب شود قانونگذار به دید ویژه به آن نگریسته و این دو تخلف را از شمول حکم عام مستثنی بداند. واضح است که در این گونه موارد هیج حقوقدانی مخالف هدف و انگیزه قانونگذار قانون خاص مقدم را مخصص قانون عام مؤخر نمیپندارد بلکه به قرینه قانون عام مؤخر را ناسخ خاص مقدم میدانند. 2- استدلال فوق در خصوص ادعای بند 2 شاکی نیز قابل تسری است. هیأت عمومــی دیوان عدالت اداری در تاریخ فوق به ریاست حجتالاسلاموالمسلمین رازینی و با حضور رؤسـای شعب بدوی و رؤسـا و مستشاران شعب تجدیدنظـر تشکیل و پس از بحـث و بررسی و انجام مشاوره با اکثریت آراء بشرح آتی مبادرت بصدور رأی مینماید.
رأی هیأت عمومی
مطابق ماده 18 قانون تنظیم بخشی از مقررات مالی دولت مصوب 80 مجازات تخلفات رانندگی از 000/10 ریال الی 000/350 هزار ریال تعیین شده و تنظمی جداول مربوط به انواع تخلفات رانندگی و نتیجتاً میزان مجازات نقدی هر یک از تخلفات مذکور و تغییرات بعدی آن با توجه به عوامل گوناگون مؤثر از حیث تأثیر آن در اختلال در امور رانندگی بشرح بند2 اصلاحی ماده 32 قانون وصول برخی از درآمدهای دولت و مصرف آن در موارد معین مصوب 73 به پیشنهاد وزارت کشور و تصویب هیأت وزیران محول گردیده است. بنابجهات فوق الذکر و اینکه تصویبنامه راجع به جداول مربوط به تخلفات رانندگی و شهرها و جادههای کل کشور و میزان مجازاتهای آن براساس اختیار مقرر در قانون تدوین و تصویب شده و متضمن اهداف مقنن در زمینه مذکور است بنابراین مغایرتی با قانون ندارد و خارج از حدود اختیارات قوه مجریه در وضع قانون دولتی نمیباشد.
الف- آقای آرش صادقیان در دادخواست تقدیمی اعلام داشته است، به استناد ماده 18 قانون آزمایشی تنظیم بخشی از مقررات مالی دولت مصوب27/11/80 کمیسیون برنامه و بودجه و محاسبات مجلس شورای اسلامی شق دوم ماده32 قانون وصول برخی از درآمدهای دولت و مصرف آن در موارد معین مصوب 28/12/73 بدین ترتیب اصلاح شده است «مجازات تخلفات رانندگی از 10 هرا ریال الی 350 هزار ریال تعیین میشو. جداول مربوط به تخلفات رانندگی و تغییرات بعدی با پیشنهاد وزات کشور و تصویب هیأت وزیران خواهد بود.» شق سوم از ماده 45 قانون آزمایشی وصول برخی از درآمدهای دولت و مصرف آن در موارد معین مصوب 20/8/69 کمیسیون مشترک امور اقتصادی و دارائی و برنامه و بودجه مجلس شورای اسلامی مقرر کرده بود «مجازات تخلفات رانندگی حداقل 10 برابر از 2 هزار ریال الی 100 هزار ریال با تناسب جداول موجود تعیین میگردد. وزارت کشور میتواند در تنظیم جرائم با توجه به مکان و زمان وقوع و نوع تخلفات و میزان تأثیر آن در ایمنی و مختل نمودن امر عبور و مرور تفاوت قائل شود.» با توجه به قوانین لاحق (شق دوم از ماده 32 قانون وصول برخی از درآمدهای دولت مصرف آن در موارد معین مصوب 1373 و ماده 18 قانون آزمایشی تنظیم بخشی از مقررات مالی دولت مصوب 1380) چنین اختیاری به هیأت وزیران یا وزارت کشور داده نشده که بتوانند با در نظر گرفتن جمعیت شهرهای کشور و یا دیگر معیارها نرخهائی گوناگون برای وقوع تخلفات اداری ایجاد کنند. نتیجتاً 84 ردیف از تصویبنامه مبحوثعنه که برای یک نوع تخلف رانندگی دو قسم نرخ جریمه در نظر گرفته است باطل و غیر قانونی میباشد. بنابمراتب مذکور در خصوص 84 ردیف از تخلفات رانندگی که جزای نقدی دوگانه دارند نمیتوان هیچ یک از جریمهها را برگزید زیرا پذیرش هر یک رجحانی بلامرجح و فاقد وجاهت قانونی است رسیدگی به موضوع و ابطال ردیفهای 19، 36، 38، 41، 42، 53،54، 55، 56، 58، 60،61،62، 63، 64، 65، 66، 67،70،71، 72، 74، 75، 76، 78، 81، 82، 83، 84، 87، 88، 89، 90، 91، 92، 93، 94، 96، 98، 99،100، 101، 102، 103، 104، 105، 106، 107، 108،109، 110، 111، 114، 115، 116، 118، 119، 120، 121، 123، 124، 127، 128، 129، 130، 131، 132، 133، 134، 135، 136، 138، 140، 141، 142، 143، 145، 146، 151، 152، 158، 159، 160، 165، 170 از جدول تعیین جزای نقدی تخلفات رانندگی موضوع تصویبنامه شماره45728/ت27283هـ مورخ 7/8/82 هیأت وزیران استدعا میشود. 2- آقای احمدرضا نائینی بشرح دادخواست تقدیمی اعلام داشته است، الف- در رابطه با ردیف 33-43 جدول میزان جرائم تخلفات رانندگی در شهرها و جادههای کل کشور در خصوص عدم استفاده از کلاه ایمنی توسط راکب و سرنشین در موتورسیکلت و نیز عدم استفاده از کمربند ایمنی توسط سرنشینان ردیف جلو در حین رانندگی که میزان جریمه آن 000/30 ریال تعیین گردیده توجه آن مقام را به قانون خاص استفاده اجباری از کمربند و کلاه ایمنی جلب مینمایم که در 26/11/76 به تصویب مجلس رسیده است و در آن میزان جریمه عدم استفاده از وسایل ایمنی را به ترتیب 000/10 ریال و000/5 ریال تعیین نموده است. علیهذا با وجود قانون خاص در موضوع مذکور افزایش میزان جریمه مربوط خلاف قانون و خارج از حدود اختیارات هیأت دولت است. ب- در خصوص اخذ جریمه در مورد تخلفات شرکتها و مؤسسات حمل و نقل و رانندگان وسایل نقلیه باربری و نیز شرکتها و مؤسسات ترابری در مورد بارنامه و صورت وضعیت مسافری شایسته است دیوان محترم به قوانین خاص زیر نظر داشته و ابطال موارد مغایر را تایید نماید. 1- قانون اصلاح ماده 14 اصلاحی قانون رسیدگی بتخلفات اخذ جرایم رانندگی مصوب 21/5/76 و 2- قانون اصلاح پارهای از مواد قانون الزام شرکتها و موسسات ترابری جادهای به استفاده از صورت ضوعیت مسافری و بارنامه مصوب 68 که در تاریخ 18/1/81 به تصویب مجلس شورای اسلامی رسیده است. با توجه به وجود قوانین خاص مذکور قانون عام تخصیص خورده و در این مورد نیز مصوبه مورد شکایت خارج از حیطه اختیارات دولت بوده و ابطال آن در ردیفهای 7-25-41-52-80-86-96-103-115-114-117-118-135-137-138-143-147-148-149-152-153-154-161-162-164-169-171 از جـــدول تخلفات راهنمایی و رانندگی تقاضا میگردد. 3- آقای فرهاد امیری در دادخواست و لایحه تکمیلی آن اعلام داشته است، هیأت وزیران بر اساس مصوبه 15/9/82 مبلغ جریمه 21 مورد از تخلفات رانندگی را به رقم غیر معقولی افزایش داده که تصویب افزایش جریمه تخلفات رانندگی بنابه دلایل ذیل خلاف قانون اساسی و اصل فهقی وجود تناسب بین جرم و مجازات میباشد. 1- افزایش رقم جریمه تخلفات دانندگی مستلزم اخذ یک تصمیم قانونی میباشد و میبایست براساس مدلول قسمت اول اصل 85 قانون اساسی توسط قوه مقننه انجام گیرد. لذا هیأت دولت خارج از اختیارات قانونی خود اقدام به تصویب افزایش جریمه تخلفات رانندگی نمودهاند و با اصل فقهی وجود تناسب بین جرم و مجازات نیز منافات دارد. بنابمراتب مذکور صدور رأی شایسته مبنی بر ابطال مصوبه هیأت دولت در خصوص افزایش جریمه تخلفات رانندگی و لغو کلیه آثار ناشی شده از این مصوبه مورد استدعا است. معاون دفتر امور حقوقی دولت در پاسخ به شکایات مذکور طی نامه شماره 9812 مورخ 11/8/83 ضمن ارسال نظریههای شماره813/9/1/36/01/402 مورخ 31/5/83 نیروی انتظامی جمهوری اسلامی ایران و شماره 37/5993 مورخ 5/12/82 دبیر شورای عالی هماهنگی ترافیک شهرهای کشور و 61/40371 مورخ 11/5/83 دفتر حقوقی وزارت کشور اعلام داشته اند. 1- هر جند در بند 2 ماده 32 قانون وصول برخی از درآمدهای دولت و… مصوب سال 73 مقرر شده است. «مجازات تخلفات رانندگی از 000/2 ریال الی 000/100 هزار ریال به تناسب جداول موجود تعیین میشود. معهذا متعاقباً به موجب ماده 18 قانون تنظیم بخشی از مقررات مالی دولت مصوب سال 80 مقرر شده است. مجازات تخلفات رانندگی از ده هزارریال الی سیصدو پنجاه هزار ریال تعیین شود. جداول مربوط به تخلفات رانندگی و تغییرات بعدی با پیشنهاد وزارت کشور و تصویب هیأت وزیران خواهد بود.» بنابراین با اضافه شدن قید «تغییرات بعدی» در قانون مؤخر، اختیار تعیین و تغییر جداول مربوط به تخلفات رانندگی به وزارت کشور و هیأت وزیران محول شده است. از سوی دیگر دولت بموجب ماده 18 قانون تنظمی بخشی از مقررات مالی دولت و در محدوده بین 000/100 تا 000/350 ریال میتواند اقدام به تعیین جدول جدید با جرائم متفاوت نماید. 2- ایراد شاکی در خصوص اشکال شرعی و قانون اساسی تعیین مجازات (تخلفات رانندگی و مبلغ جرائم) توسط دولت با توجه به تایید قانون یاد شده توسط شورای نگهبان وجهی ندارد. با توجه به مراتب فوق رد دادخواست را خواهان است. در نامه شماره61/40371 مورخ 11/5/83 مدیرکل دفتر حقوقی وزارت کشور آمده است، 1- هرچند ماده 18 قانون تنظیم بخشی از مقررات مالی دولت قانونی عام و مؤخر بر قانون خاص استفاده اجباری از کمربند و کلاه ایمنی مصوب 72 است. لیکن به اعتقاد اکثر حقوقدانان و اصولیین همواره قانون خاص سابق مخصص عام لاحق نیست. بلکه این اصل زمانی پذیرفته میشود که قرینهای دال بر فسخ قانون خاص مقدم به موجب قانون عام مؤخر نباشد. آنچه از ماده18 قانون تنظیم بخشی از مقررات مالی دولت استنباط میشود این است که قانونگذار خواسته است بلحاظ پیشگیری از وقوع تخلفات رو به ازدیاد رانندگی و از سوی دیگر ناچیز بودن مبالغ جریمههای سابق میزان آن را افزایش دهد. بدیهی است پذیرش استدلال شاکی مخالف هدف و مقصود قانونگذار در افزایش جرایم رانندگی است. زیرا عدم استفاده از کلاه و کمربند ایمنی ویژگی خاص نسبت به سایر جرایم ندارد تا سبب شود قانونگذار به دید ویژه به آن نگریسته و این دو تخلف را از شمول حکم عام مستثنی بداند. واضح است که در این گونه موارد هیج حقوقدانی مخالف هدف و انگیزه قانونگذار قانون خاص مقدم را مخصص قانون عام مؤخر نمیپندارد بلکه به قرینه قانون عام مؤخر را ناسخ خاص مقدم میدانند. 2- استدلال فوق در خصوص ادعای بند 2 شاکی نیز قابل تسری است. هیأت عمومــی دیوان عدالت اداری در تاریخ فوق به ریاست حجتالاسلاموالمسلمین رازینی و با حضور رؤسـای شعب بدوی و رؤسـا و مستشاران شعب تجدیدنظـر تشکیل و پس از بحـث و بررسی و انجام مشاوره با اکثریت آراء بشرح آتی مبادرت بصدور رأی مینماید.
رأی هیأت عمومی
مطابق ماده 18 قانون تنظیم بخشی از مقررات مالی دولت مصوب 80 مجازات تخلفات رانندگی از 000/10 ریال الی 000/350 هزار ریال تعیین شده و تنظمی جداول مربوط به انواع تخلفات رانندگی و نتیجتاً میزان مجازات نقدی هر یک از تخلفات مذکور و تغییرات بعدی آن با توجه به عوامل گوناگون مؤثر از حیث تأثیر آن در اختلال در امور رانندگی بشرح بند2 اصلاحی ماده 32 قانون وصول برخی از درآمدهای دولت و مصرف آن در موارد معین مصوب 73 به پیشنهاد وزارت کشور و تصویب هیأت وزیران محول گردیده است. بنابجهات فوق الذکر و اینکه تصویبنامه راجع به جداول مربوط به تخلفات رانندگی و شهرها و جادههای کل کشور و میزان مجازاتهای آن براساس اختیار مقرر در قانون تدوین و تصویب شده و متضمن اهداف مقنن در زمینه مذکور است بنابراین مغایرتی با قانون ندارد و خارج از حدود اختیارات قوه مجریه در وضع قانون دولتی نمیباشد.
توضیح: نمونه رای های منتشر شده در دادراه اعم از نمونه رای بدوی، نمونه رای تجدید نظر و نمونه رای دیوان عموما از نمونه رای های منتشر شده از سوی قوه قضائیه و مراکز و پژوهشگاه های وابسته به قوه قضائیه برگرفته شده است.