ابطال بند 6 اصلاح آیین‌نامه اجرایی قانون مقررات صادرات و واردات
این دادنامه به منظور رسیدگی به طرح دعوی شرکت مرکز تولید عکس ایران با خواسته ابطال بند 6 اصلاح آیین‌نامه اجرایی قانون مقررات صادرات و واردات از سوی هیأت عمومی دیوان عدالت اداری با مشخصات پرونده، گردش کار و رأی زیر صادر شده است:
کلاسه پرونده : 30/76
شاکی : شرکت مرکز تولید عکس ایران
تاریخ رأی: شنبه 19 مهر 1376
شماره دادنامه :
مقدمه:
شاکی طی دادخواست تقدیمی اعلام داشته‌اند، در اصل آیین‌نامه اجرایی قانون مقررات صادرات و واردات زمانی برای اجراء پیش‌بینی نشده، لذا به استناد حکم صدر تبصره ماده 30 آیین‌نامه داخلی هیأت محترم دولت زمان اجرای آیین‌نامه 15 روز پس از انتشار در روزنامه رسمی می‌باشد، در تاریخ 1/3/73 تحت عنوان اصلاح آیین‌نامه اجرایی قانون مقررات صادرات و واردات دبیر محترم هیأت دولت 6 مورد را جهت درج در روزنامه رسمی ارسال فرموده‌اند که بند 6 آن مقرر می‌دارد، «عبارت این آیین‌نامه ار تاریخ درج در روزنامه رسمی جمهوری اسلامی ایران لازم‌الاجراء است به انتهای تبصره این ماده (46) اضافه شود». به نظر می‌رسد متن بند 6 اصلاحی مذکور در نامه شماره 2375- 22/2/73 نامه دبیر محترم هیأت دولت جزء اصل مصوبه آیین‌نامه نبوده و صرفاً بنا به نظر و سلیقه ایشان اضافه شده که خارج از صلاحیت ایشان می‌باشد. ثانیاً منطقی به نظر نمی‌رسد که اصل آیین‌نامه در تاریخ 19/2/73 منتشر و به دلیل نداشتن مهلت و زمان اجراء تابع حکم کلی قابلیت اجرا از 15 روز بعد از انتشار شود، اما ناگهان قبل از انقضاء 15 روز قانونی در تاریخ 1/3/73 اعلام شود که آیین‌نامه از زمان انتشار یعنی از تاریخ 19/2/73 قابل اجراء است. با اینکار مبادرت به عطف بماسبق نمودن مقررات دولتی نموده که با عنایت به وحدت ملاک ماده 4 قانون مدنی موافق اصول و موازین قانونی نیست. لذا با عنایت به مراتب معروض بدیهی به نظر می‌رسد که مفاد بند 6 اصلاحیه قانون آیین‌نامه اجرایی مقررات صادرات و واردات در اصل مصوبه هیأت محترم وزیران نبوده و صرفاً از طرف جناب آقای رحیم زاده دبیر محترم هیأت دولت اضافه شده که چون از صلاحیت ایشان خارج بوده است فاقد وجاهت قانونی می‌باشد. مدیر کل حقوقی ریاست جمهوری در پاسخ به شکایت مذکور طی نامه شماره 57998- 12/5/76 اعلام داشته‌اند، الف – با توجه به این‌که منشاء شکواییه مطروحه زمان اجرای آیین‌نامه مذکور می‌باشد، فلذا تصویر نظریه شماره 20047 مورخ 5/1/74 این اداره کل که در پاسخ به استعلام گمرک ایران در همین خصوص تنظیم و ارائه شده استف ایفا می‌گردد. ب – در مورد آن قسمت از دادخواست که در ارتباط با صدور اصلاحی آیین‌نامه توسط دبیر محترم هیأت دولت بوده تصویر شماره 37508- 19/12/74 دفتر محترم هیأت دولت که متضمن توضیحات لازم و کافی می‌باشد ایفا می‌گردد. در نامه شماره 20047- 5/1/74 آمده است، با توجه به ماده 30 آیین‌نامه داخلی هیأت دولت و تبصره آن در تاریخ لازم‌الاجراء شدن مصوبات دولت در هر مصوبه الزامی نیست الا اساساً تصویب ماده 30 آیین‌نامه مزبور مورد نداشت. از طرفی در بند 6 نامه دفتر هیأت دولت که متضمن اصلاحات و اعلام نهایی موارد صحیح در آیین‌نامه مصوب دولت بوده اعلام شده است که آیین‌نامه از تاریخ درج در روزنامه رسمی قابل اجراء است. موارد اعلامی دفتر دولت خود قسمتی از آیین‌نامه بوده است وعبارت «از تاریخ درج در روزنامه رسمی» به تاریخ درج اصلاحات و موارد نهایی مزبور نیز برگشت دارد، چنانکه در مورد قوانین نفضیلی مانند قوانین بودجه که شامل مواد و تبصره‌های متعدد هستند و طی جلسات متعدد مجلس شورای اسلامی به تصویب می‌رسند تاریخ تصویب آخرین عبارت و مواد و تبصره‌های قانون تاریخ تصویب کلی قانون محسوب است و ملاک عمل قرار می‌گیرد. در نامه شماره 37508- 19/12/74 دبیر هیأت دولت نیز آمده است، به حکایت ماده 19 آیین‌نامه داخلی هیأت دولت مصوب 1368 دفتر هیأت دولت عهده دار ابلاغ مصوبات هیأت وزیران و تصمیمات نماینده یا نمایندگان ویژه‌ای که مطابق اصل 127 قانون اساسی تعیین می‌شوند و نیز مصوبات کمیسیون‌هایی که مطابق اصل 138 قانون اساسی تشکیل می‌گردند می‌باشد. بنا به مراتب یاد شده اصلاحیه عبارتی شماره 2990- 2/3/73 این دفتر به استناد اختیار ناشی از ماده مذکور صادر و ابلاغ شده است. به موجب اصلاحیه عبارتی مورد اعتراض تصمیم یا حکم جدیدی که به تصویب هیأت محترم وزیران نرسیده باشد ابلاغ نگردیده است، بلکه اعلام شده که احکام و تصمیمات مندرج در آن مصوب هیأت محترم وزیران بوده که بهنگام تحریر و ابلاغ آیین‌نامه اجرایی قانون مقررات صادرات و واردات تحریر نشده یا به اشتباه تحریر شده است. از این جهت این ادعای شاکی که احکام مندرج در اصلاحیه مصوب دولت نبوده است با واقعیت انطباق ندارد.
هیأت عمومی دیوان عدالت اداری در تاریخ فوق به ریاست آیت‌الله موسوی تبریزی و با حضور رؤسای شعب دیوان تشکیل و پس از بحث و بررسی و انجام مشاوره با اتفاق آراء به شرح آتی مبادرت به صدور رأی می‌نماید.
رای هیات عمومی:
نظر به این‌که مصوبه مورد اعتراض متضمن وضع قوانین جدید و مغایر آیین‌نامه شماره 1395/ت 16 هـ مورخ 6/2/73 هیأت وزیران نیست بلکه حاوی مواردی از آیین‌نامه مذکور بوده است، بنابراین بند 6 مصوب مورد اعتراض خارج از حدود اختیارات و مخالف قانون شناخته نمی‌شود.
رئیس هیأت عمومی دیوان عدالت اداری
سید ابوالفضل موسوی تبریزی
شاکی طی دادخواست تقدیمی اعلام داشته‌اند، در اصل آیین‌نامه اجرایی قانون مقررات صادرات و واردات زمانی برای اجراء پیش‌بینی نشده، لذا به استناد حکم صدر تبصره ماده 30 آیین‌نامه داخلی هیأت محترم دولت زمان اجرای آیین‌نامه 15 روز پس از انتشار در روزنامه رسمی می‌باشد، در تاریخ 1/3/73 تحت عنوان اصلاح آیین‌نامه اجرایی قانون مقررات صادرات و واردات دبیر محترم هیأت دولت 6 مورد را جهت درج در روزنامه رسمی ارسال فرموده‌اند که بند 6 آن مقرر می‌دارد، «عبارت این آیین‌نامه ار تاریخ درج در روزنامه رسمی جمهوری اسلامی ایران لازم‌الاجراء است به انتهای تبصره این ماده (46) اضافه شود». به نظر می‌رسد متن بند 6 اصلاحی مذکور در نامه شماره 2375- 22/2/73 نامه دبیر محترم هیأت دولت جزء اصل مصوبه آیین‌نامه نبوده و صرفاً بنا به نظر و سلیقه ایشان اضافه شده که خارج از صلاحیت ایشان می‌باشد. ثانیاً منطقی به نظر نمی‌رسد که اصل آیین‌نامه در تاریخ 19/2/73 منتشر و به دلیل نداشتن مهلت و زمان اجراء تابع حکم کلی قابلیت اجرا از 15 روز بعد از انتشار شود، اما ناگهان قبل از انقضاء 15 روز قانونی در تاریخ 1/3/73 اعلام شود که آیین‌نامه از زمان انتشار یعنی از تاریخ 19/2/73 قابل اجراء است. با اینکار مبادرت به عطف بماسبق نمودن مقررات دولتی نموده که با عنایت به وحدت ملاک ماده 4 قانون مدنی موافق اصول و موازین قانونی نیست. لذا با عنایت به مراتب معروض بدیهی به نظر می‌رسد که مفاد بند 6 اصلاحیه قانون آیین‌نامه اجرایی مقررات صادرات و واردات در اصل مصوبه هیأت محترم وزیران نبوده و صرفاً از طرف جناب آقای رحیم زاده دبیر محترم هیأت دولت اضافه شده که چون از صلاحیت ایشان خارج بوده است فاقد وجاهت قانونی می‌باشد. مدیر کل حقوقی ریاست جمهوری در پاسخ به شکایت مذکور طی نامه شماره 57998- 12/5/76 اعلام داشته‌اند، الف – با توجه به این‌که منشاء شکواییه مطروحه زمان اجرای آیین‌نامه مذکور می‌باشد، فلذا تصویر نظریه شماره 20047 مورخ 5/1/74 این اداره کل که در پاسخ به استعلام گمرک ایران در همین خصوص تنظیم و ارائه شده استف ایفا می‌گردد. ب – در مورد آن قسمت از دادخواست که در ارتباط با صدور اصلاحی آیین‌نامه توسط دبیر محترم هیأت دولت بوده تصویر شماره 37508- 19/12/74 دفتر محترم هیأت دولت که متضمن توضیحات لازم و کافی می‌باشد ایفا می‌گردد. در نامه شماره 20047- 5/1/74 آمده است، با توجه به ماده 30 آیین‌نامه داخلی هیأت دولت و تبصره آن در تاریخ لازم‌الاجراء شدن مصوبات دولت در هر مصوبه الزامی نیست الا اساساً تصویب ماده 30 آیین‌نامه مزبور مورد نداشت. از طرفی در بند 6 نامه دفتر هیأت دولت که متضمن اصلاحات و اعلام نهایی موارد صحیح در آیین‌نامه مصوب دولت بوده اعلام شده است که آیین‌نامه از تاریخ درج در روزنامه رسمی قابل اجراء است. موارد اعلامی دفتر دولت خود قسمتی از آیین‌نامه بوده است وعبارت «از تاریخ درج در روزنامه رسمی» به تاریخ درج اصلاحات و موارد نهایی مزبور نیز برگشت دارد، چنانکه در مورد قوانین نفضیلی مانند قوانین بودجه که شامل مواد و تبصره‌های متعدد هستند و طی جلسات متعدد مجلس شورای اسلامی به تصویب می‌رسند تاریخ تصویب آخرین عبارت و مواد و تبصره‌های قانون تاریخ تصویب کلی قانون محسوب است و ملاک عمل قرار می‌گیرد. در نامه شماره 37508- 19/12/74 دبیر هیأت دولت نیز آمده است، به حکایت ماده 19 آیین‌نامه داخلی هیأت دولت مصوب 1368 دفتر هیأت دولت عهده دار ابلاغ مصوبات هیأت وزیران و تصمیمات نماینده یا نمایندگان ویژه‌ای که مطابق اصل 127 قانون اساسی تعیین می‌شوند و نیز مصوبات کمیسیون‌هایی که مطابق اصل 138 قانون اساسی تشکیل می‌گردند می‌باشد. بنا به مراتب یاد شده اصلاحیه عبارتی شماره 2990- 2/3/73 این دفتر به استناد اختیار ناشی از ماده مذکور صادر و ابلاغ شده است. به موجب اصلاحیه عبارتی مورد اعتراض تصمیم یا حکم جدیدی که به تصویب هیأت محترم وزیران نرسیده باشد ابلاغ نگردیده است، بلکه اعلام شده که احکام و تصمیمات مندرج در آن مصوب هیأت محترم وزیران بوده که بهنگام تحریر و ابلاغ آیین‌نامه اجرایی قانون مقررات صادرات و واردات تحریر نشده یا به اشتباه تحریر شده است. از این جهت این ادعای شاکی که احکام مندرج در اصلاحیه مصوب دولت نبوده است با واقعیت انطباق ندارد.
هیأت عمومی دیوان عدالت اداری در تاریخ فوق به ریاست آیت‌الله موسوی تبریزی و با حضور رؤسای شعب دیوان تشکیل و پس از بحث و بررسی و انجام مشاوره با اتفاق آراء به شرح آتی مبادرت به صدور رأی می‌نماید.
رای هیات عمومی:
نظر به این‌که مصوبه مورد اعتراض متضمن وضع قوانین جدید و مغایر آیین‌نامه شماره 1395/ت 16 هـ مورخ 6/2/73 هیأت وزیران نیست بلکه حاوی مواردی از آیین‌نامه مذکور بوده است، بنابراین بند 6 مصوب مورد اعتراض خارج از حدود اختیارات و مخالف قانون شناخته نمی‌شود.
رئیس هیأت عمومی دیوان عدالت اداری
سید ابوالفضل موسوی تبریزی
توضیح: نمونه رای های منتشر شده در دادراه اعم از نمونه رای بدوی، نمونه رای تجدید نظر و نمونه رای دیوان عموما از نمونه رای های منتشر شده از سوی قوه قضائیه و مراکز و پژوهشگاه های وابسته به قوه قضائیه برگرفته شده است.