قتل عمد محض

مقدمه

بند الف ماده 290 قانون مجازات اسلامی یکی از اقسام قتل عمدی را به شرح زیر بیان می‌کند: «هر گاه مرتکب با انجام کاری قصد ایراد جنایت بر فرد یا افرادی معین یا فرد یا افرادی غیر معین از یک جمع را داشته باشد و در عمل نیز جنایت مقصود یا نظیر آن واقع شود، خواه کار ارتکابی نوعاً موجب وقوع آن جنایت یا نظیر آن بشود خواه نشود».

ملاک عمدی بودن جنایت در بند الف ماده 290

ملاک عمدی بودن جنایت در بند الف ماده 290 قانون مجازات اسلامی "قصد قتل" است و قابلیت عمل یا عدم قابلیت عمل انجام شده تاثیری ندارد؛ مانند اینکه کسی به قصد کشتن، سیلی به صورت طرف می‌زند. با اینکه ضربه سیلی نوعاً کشنده نیست ولی اگر با قصد کشتن باشد و منتهی به فوت طرف شود، قتل عمدی است.

استعلام از اداره حقوقی قوه قضائیه

از اداره حقوقی قوه قضائیه در خصوص مورد مشابه استعلامی صورت گرفته که متن پرسش و پاسخ آن در زیر درج می‌شود:

• «الف» به قصد کشتن «ب» ضربه‌ای به سر او می‌زند که در نتیجه «ب» بیهوش می‌شود، ولی «الف» با این تصور و اطمینان که «ب» مرده است، برای خلاص شدن از جنازه «ب» او را در آب می‌اندازد و «ب» در اثر خفگی می‌میرد. آیا عمل «الف» قتل عمد است یا شبه عمد یا خطای محض؟

پاسخ استعلام و تبیین قانون

با توجه به بند «الف» ماده 290 قانون مجازات اسلامی مصوب 1392 که مقرر می‌دارد: «هرگاه مرتکب با انجام کاری قصد ایراد جنایت بر فرد... را داشته باشد و در عمل نیز جنایت مقصود یا نظیر آن واقع شود»، در فرض استعلام که «الف» به قصد کشتن «ب» ضربه‌ای به سر او وارد می‌کند که منجر به بیهوشی «ب» می‌شود و متعاقب آن، «الف» با تصور فوت «ب» برای خلاصی از جسد، «ب» را در آب می‌اندازد که منجر به فوت «ب» در اثر خفگی می‌شود، «الف» مرتکب قتل عمد شده است. زیر مجموعه اعمال وی که تماماً به نحو عمد واقع شده، سبب مرگ شده است. این مجموعه عملیات به عنوان عمل واحد می‌باشد و شرط تقارن زمانی دو عنصر مادی و روانی جرم (در اینجا قتل عمد) عرفاً موجود می‌باشد.

تحلیل بند ب ماده 291 قانون مجازات اسلامی

چنانچه بین زدن ضربه به سر و انداختن در آب فاصله زمانی باشد، به‌گونه‌ای که عرفاً دو رفتار مستقل و مجزا محسوب شود، مصداق بند ب ماده 291 قانون مجازات اسلامی مصوب 1392 است، چرا که مرتکب نسبت به موضوع (زنده بودن فرد) جهل داشته و جنایت دوم را «با اعتقاد به اینکه موضوع رفتار وی» غیر از انسان زنده است، انجام داده است. (نظریه مشورتی شماره 7/98/570- 1398/08/01).

نقد نظریه مشورتی قوه قضائیه

به نظر می‌رسد بخش دوم نظریه اداره حقوقی قوه قضائیه با واقعیت و متن خود قانون مطابقت ندارد. زیرا بند ب ماده 291 قانون مجازات اسلامی در مقام بیان حالتی است که قاتل از ابتدا در تشخیص شخصیت مقتول دچار اشتباه شده و یا آن را غیر انسان تصور نموده است. در حالی که در فرض مورد پرسش، قاتل از ابتدا به قصد قتل ضربه وارد نموده و سپس در آب انداخته است. در این صورت حتی وجود فاصله زمانی هم نوع قتل را از عمد به شبه عمد تغییر نخواهد داد.