حقوق متهم در دادرسی کیفری

حقوق دفاعی متهم به معنای مجموعه امتیازات و امکاناتی است که در یک دادرسی منصفانه ضروری است متهم از آن برخوردار باشد تا بتواند در مقابل ادعایی که بر خلاف اصل برائت، علیه او مطرح شده از خود دفاع کند. این حقوق ممکن است در مرحله تحت نظر یا در دادسرا و دادگاه مطرح شود.

 

حقوق متهم در دوره تحت نظر

در جرایم مشهود، ضابطان دادگستری میتوانند متهم را حداکثر به مدت 24 ساعت تحت نظر داشته باشند. در این مدت وی از حقوق قانونی برخوردار بوده که  به آنها اشاره می شود:

اولین حق متهم این بوده که باید از حقوق قانونی خود مطلع شود. ضابطان باید وی را نسبت به حقوق خود آگاه کرده و مراتب را در پرونده ثبت و به امضای وی برسانند.

حق دیگر متهم، حق تفهیم اتهام یا حق آگاهی از علل و جهات دستگیری است. ضابطان باید به طور واضح به متهم اطلاع دهند که به چه جرمی و مستند به چه دلایلی توقیف گردیده است.

حق سکوت متهم، یکی دیگر از حقوق دفاعی وی است که در قوانین کیفری اکثر کشورهای جهان پیش بینی شده است.سکوت متهم ریشه در اصل برائت دارد. به موجب اصل مذکور افراد، بیگناه فرض میشوند و بنابراین ضرورتی ندارد که با پاسخگویی به سوالاتی که از آنها میشود، در متهم شدن خود شرکت نمایند.

متهم در مرحله تحت نظر میتواند درخواست وکیل نماید. پس از ملاقات وکیل با متهم که بیشتر از یک ساعت نیست، وی اظهارات خود را برای درج در پرونده ارائه می دهد. این حق صرفا مربوط به ملاقات متهم با وکیل بوده و وکیل از وی دفاع نمیکند.

حق دیگر متهم، حق اطلاع به خانواده و نزدیکان است. شخص تحت نظر میتواند به وسیله تلفن یا هر وسیله ممکن، افراد خانواده یا آشنایان خود را از تحت نظر بودن آگاه کند و ضابطان نیز مکلفند مساعدت لازم را در این خصوص به عمل آورند.

 متهم میتواند درخواست پزشک نیز نماید. متهم تحت نظر یا یکی از بستگان وی میتوانند درخواست کنند که شخص تحت نظر توسط یکی از پزشکان معاینه شود.                                                                                                                   

حقوق متهم در تحقیقات مقدماتی دادسرا

پس از ارجاع پرونده به دادسرا، جهت انجام تحقیقات پرونده به شعبه دادیاری یا بازپرسی ارجاع میشود. حقوق وی در این مرحله شامل موارد زیر میشود:

اولین حق متهم این بوده که اگر دلیل کافی برای ارتکاب جرم توسط او نباشد، نبایستی به عنوان متهم احظار گردد. بازپرس نباید بدون دلیل کافی برای توجه اتهام، کسی را به عنوان متهم احضار و یا جلب کند.

تحصیل دلیل در تحقیقات مقدماتی باید به صورت قانونی انجام شود. در بازجویی ها اجبار یا اکراه متهم، استفاده از کلمات موهن، طرح سوالات تلقینی یا اغفال کننده و سوالات خارج از موضوع اتهام ممنوع است و اظهارات متهم در پاسخ به چنین سوالاتی و همچنین اظهاراتی که ناشی از اجبار یا اکراه است، معتبر نیست.

متهم در مرحله تحقیقات مقدماتی میتواند  وکیل به همراه داشته تا از وی دفاع کند. این حق باید در ابتدا به متهم تفهیم شود. در عمل نیز در برگ احضاریه که برای متهم ارسال میشود، این حق به صراحت بیان میشود. اگر متهم توان اختیار وکیل نداشته باشد، میتواند درخواست کند که برایش وکیل تعیین گردد.

در پایان تحقیقات، در صورتی که دلایل کافی برای ارتکاب جرم توسط متهم وجود داشته باشد، به وی برای اخذ آخرین دفاع ابلاغ میشود. در صورتی که مدرک جدیدی ارائه شود، دادیار یا بازپرس به آن رسیدگی میکند.

 

حقوق متهم در مرحله دادرسی دادگاه

پس از انجام تحقیقات مقدماتی، در صورت وجود دلایل کافی، پرونده با صدور کیفرخواست به دادگاه صالح ارسال شده تا پس از رسیدگی رای صادر نماید.

در این مرحله نیز متهم میتواند وکیل داشته باشد.وی میتواند از دادگاه درخواست وکیل کند و اگر تمکن مالی نداشته باشد، برای وی وکیل تسخیری تعیین می گردد.

متهم میتواند به پرونده دسترسی داشته باشد. وی شخصا یا توسط وکیل خود میتواند پرونده کیفری را مطالعه کرده و از اوراق آن تصویربرداری کند.

در جلسه رسیدگی، حق آخرین دفاع به متهم داده میشود. دادگاه مکلف است پیش از اعلام ختم دادرسی، به متهم یا وکیل او اجازه دهد که آخرین دفاع خود را بیان کند. هرگاه متهم یا وکیل وی در آخرین دفاع مطلبی اظهار کند که در کشف حقیقت موثر باشد، دادگاه مکلف به رسیدگی است.

اگر حکم به محکومیت متهم صادر شود، وی میتواند در دادگاه بالاتر (دادگاه تجدیدنظر استان یا دیوان عالی کشور ) به رای صادره اعتراض کند.