انحلال قرارداد
هر قراردادی که به
طور صحیح منعقد شده باشد، ممکن است روزی منحل گردد. این انحلال بسته به اینکه
اراده طرفین چه نقشی در آن دارد، به سه دسته تقسیم می گردد:
1- اقاله
اقاله یا تفاسخ،
انحلال عقد به تراضی طرفین است؛ یعنی همان دو طرفی که عقد را منعقد کرده اند، درباره
پایان دادن به آن توافق کنند. به این ترتیب تعهدات طرفین تمام شده و هر چیزی که
مبادله گردیده به جای خود باز میگردد. برای مثال در قرارداد فروش یک قطعه زمین در
مقابل مبلغی پول، طرفین می توانند با تراضی هم قرارداد را اقاله کنند. به این
ترتیب که خریدار ملک را به فروشنده برمیگرداند و فروشنده هم مبلغ دریافتی را به
خریدار پس میدهد. اگر تعهدی نیز به موجب عقد بر عهده کسی باشد، با اقاله آن تعهد
پایان یافته تلقی میشود.
2- انفساخ
ممکن است پس از
اینکه عقدی منعقد شود، در شرایطی بدون اینکه نیاز به اراده جدیدی باشد منحل شود.
برای این نوع از انحلال از واژه انفساخ استفاده میشود. انفساخ عقد به دو شکل قابل تصور است: ممکن است ریشه قراردادی داشته
باشد، مثلا در قرارداد فروش شرط میشود که در صورت عدم پرداخت هر کدام از اقساط ، قرارداد
منفسخ میگردد.بدین ترتیب قرارداد خود به خود منحل شده و نیاز به عمل حقوقی دیگری
نیست. حالت دیگر جایی است که قرارداد به حکم قانون منحل میشود، مثلا بعد از اعطای
وکالت، وکیل یا موکل فوت کرده و باعث انفساخ وکالت میگردد.
اگر چه پس از انفساخ عقد، ضرورتی به طرح داخواست حقوقی نیست، ذینفع میتواند برای استفاده از آثار حقوقی آن و یا تعیین تکلیف موضوع، دادخواست تایید انفساخ عقد را به دادگاه حقوقی تقدیم کند. از سوی دیگر اگر طرف مقابل به آثار قراداد در دادگاه استناد کند، فرد ذینفع از انفساخ میتواند به عنوان دفاع به انفساخ عقد استناد کند.
3- فسخ
انحلال ارادی قرارداد که به تصمیم یکی از طرفین صورت میگیرد را فسخ قرارداد گویند. این اختیار ممکن است جنبه قرادادی داشته باشد؛ مثلاً در مبایعه نامه شرط میشود که تا شش ماه پس از عقد، فروشنده حق فسخ قرارداد را دارد (خیار شرط). اختیار فسخ قرارداد ممکن است جنبه قانونی نیز داشته باشد؛ مثلا اگر خریدار مال را به قیمتی بیشتر از قیمت متعارف بخرد ( خیار غبن )، پس از خرید مال در آن عیبی یافت شود (خیار عیب )، یکی از طرفین حیله و نیرنگی در معامله به کار برد ( خیار تدلیس )، یا معامله نسبت به بخشی از قرارداد باطل شود و دینفع نسبت به بخش دیگر نیز آن را برهم زند (خیار تبعض صفقه). در کلیه این موارد فردی که اختیار فسخ قرارداد را دارد، میتواند ضمن یک اظهارنامه فسخ قرارداد را به طرف مقابل اعلام کرده و سپس تایید فسخ را از دادگاه درخواست کند. همچنین وی میتواند در مقابل دعوی طرف دیگر که به قرارداد استناد میکند، فسخ عقد را به عنوان دفاع مطرح کند.
