نفقه معوقه زوجه و امکان استماع دعوای اعسار
مقدمه:
نفقه یکی از تکالیف قانونی و شرعی است که زوج نسبت به زوجه و فرزندان خود بر عهده دارد. در قوانین ایران، شرایط پرداخت نفقه به زوجه و فرزندان تحت تکفل با توجه به وضعیت اقتصادی زوج و شان زوجه و فرزندان متفاوت است. موضوع این مقاله بررسی امکان استماع دعوای اعسار از سوی زوج در خصوص نفقه معوقه زوجه و فرزندان است، که بر اساس نشست قضایی برگزار شده در استان چهارمحال و بختیاری در سال ۱۳۹۸ مورد بحث قرار گرفته است.
موضوع: آیا دعوای اعسار زوج از پرداخت محکوم‌به نفقه معوقه زوجه و فرزند تحت تکفل قابلیت استماع دارد یا خیر؟پرسش:زوج پس از صدور حکم دادگاه مبنی بر پرداخت نفقه جاریه زوجه و فرزند، در پرداخت نفقه معوقه با مشکلات مالی مواجه شده و درخواست اعسار از پرداخت آن را دارد. آیا این دعوا قابلیت استماع در دادگاه را دارد؟
نظر هیات عالی: طبق نظر هیات عالی، در تعیین نفقه زوجه، ملاک و معیار اصلی شان و منزلت اجتماعی زوجه است و توان مالی زوج در تعیین نفقه زوجه دخالتی ندارد. اما در خصوص نفقه فرزند، وضعیت مالی و توان زوج مورد توجه قرار می‌گیرد. بر همین اساس، هیات عالی نظریه قضات حوزه قضایی شهرستان بروجن را تأیید کرده و معتقد است که در خصوص نفقه زوجه، دعوای اعسار زوج قابل استماع است، چرا که نفقه زوجه بر اساس شان و منزلت او تعیین می‌گردد و توان زوج در آن لحاظ نمی‌شود. بنابراین، اگر زوج نتواند نفقه تعیین شده را پرداخت کند، می‌تواند دادخواست اعسار ارائه دهد و این دعوا قابل استماع است
نظر اتفاقی: نظر اتفاقی قضات نشست قضایی نیز حاکی از آن است که نفقه زوجه بر اساس شان و منزلت اجتماعی زوجه تعیین می‌شود و ربطی به توان مالی زوج ندارد. با این حال، چنانچه زوج نتواند نفقه معوقه را پرداخت کند، امکان ارائه دادخواست اعسار وجود دارد و دادگاه می‌تواند بر اساس مقررات قانون اعسار، درخواست وی را بررسی کند. از طرف دیگر، در مورد نفقه فرزند، توان مالی زوج در هنگام صدور حکم مورد توجه قرار می‌گیرد. بنابراین، چنانچه پس از صدور حکم نفقه فرزند، وضعیت مالی زوج تغییر کند، امکان استماع دعوای اعسار در این خصوص نیز وجود دارد.
تحلیل و نتیجه‌گیری: با توجه به مقررات قانونی و نظرات ارائه شده در نشست قضایی، می‌توان نتیجه گرفت که نفقه زوجه بر اساس شان و منزلت اجتماعی او تعیین می‌شود و توان مالی زوج در این زمینه نقشی ندارد. از این رو، چنانچه زوج به دلیل عدم توانایی مالی نتواند نفقه معوقه زوجه را پرداخت کند، می‌تواند دادخواست اعسار ارائه دهد و این دعوا قابلیت استماع دارد. در خصوص نفقه فرزند، توان مالی زوج در زمان صدور حکم مدنظر قرار می‌گیرد و اگر شرایط مالی زوج تغییر کند، دعوای اعسار از نفقه فرزند نیز می‌تواند قابل استماع باشد.این رویکرد قانونی از یک سو، حقوق زوجه و فرزند تحت تکفل را به نحو کامل رعایت می‌کند و از سوی دیگر، به زوج اجازه می‌دهد تا در صورت ناتوانی مالی، از سازوکارهای قانونی برای کاهش یا تقسیط بدهی‌های نفقه بهره‌مند شود.
