بررسی مجازات توزیع تریاک در نظام کیفری ایران

تریاک به عنوان یکی از شناخته‌شده‌ترین مواد مخدر سنتی، در نظام حقوقی ایران جایگاه ویژه‌ای دارد و قانون‌گذار با هدف پیشگیری از گسترش مصرف و قاچاق آن، رفتارهایی چون توزیع، نگهداری، حمل، خرید و فروش را تحت عناوین کیفری مشخص جرم‌انگاری کرده است. قانون مبارزه با مواد مخدر مصوب ۱۳۶۷ و اصلاحات بعدی آن، به‌ویژه اصلاحیه سال ۱۳۸۹، مقررات مربوط به مجازات توزیع تریاک را با دقت و شدت تنظیم کرده است.

قوانین و مجازات‌های توزیع تریاک

مطابق ماده ۵ قانون مبارزه با مواد مخدر، وارد کردن، تولید، صادر کردن، نگهداری، عرضه، خرید، فروش و توزیع تریاک در هر مقدار، جرم محسوب می‌شود و برای آن مجازات‌های تعزیری مشخص شده است. توزیع تریاک، حتی در مقادیر اندک، می‌تواند مشمول حبس و جزای نقدی شود و در صورت ارتکاب در مقیاس بالا یا تکرار جرم، مجازات‌ها به‌مراتب شدیدتر خواهد بود.

میزان و نوع مجازات‌ها

مطابق جدول مجازات‌های مندرج در قانون، در صورت توزیع یا فروش تا میزان ۵۰ گرم تریاک، مجازات از ۱ تا ۳ میلیون ریال جزای نقدی و تا ۳ سال حبس خواهد بود.
در صورتی که میزان تریاک بین ۵۰ گرم تا ۵ کیلوگرم باشد، حبس از ۲ تا ۵ سال و جزای نقدی از ۵ تا ۲۰ میلیون ریال و تا ۷۴ ضربه شلاق در نظر گرفته شده است.
اما اگر میزان تریاک بیش از ۵ کیلوگرم باشد، مجازات شدیدتر شده و از ۱۰ تا ۱۵ سال حبس و جزای نقدی و شلاق آغاز می‌شود و در موارد خاص، می‌تواند به حبس ابد یا حتی اعدام منتهی گردد.

شرایط تشدید مجازات

در صورتی که فرد مرتکب سابقه محکومیت قطعی در زمینه جرایم مواد مخدر داشته باشد، قانون‌گذار امکان صدور مجازات‌های تشدیدی از جمله اعدام را پیش‌بینی کرده است. علاوه بر این، اگر توزیع در نزدیکی مدارس، مراکز نظامی یا فرهنگی، یا در قالب سازمان‌یافته و مسلحانه انجام گیرد، شدت مجازات افزایش خواهد یافت.

اصلاحات قانون و سیاست قضایی

با تصویب قانون الحاق یک ماده به قانون مبارزه با مواد مخدر (ماده ۴۵) در سال ۱۳۹۶، اجرای حکم اعدام در برخی موارد محدود شد و تنها برای افراد با شرایط خاص، نظیر حمل یا توزیع بیش از ۵۰ کیلوگرم تریاک یا فعالیت در قالب باندهای بین‌المللی، حکم اعدام اجرا می‌شود. این موضوع نشان‌دهنده حرکت قانون‌گذار به سوی رویکردی تعدیلی در برخورد با مجرمان غیرحرفه‌ای و اول‌بار است.

با این حال، سیاست کلی قوه قضائیه در مواجهه با توزیع‌کنندگان مواد مخدر سنتی همچنان مبتنی بر بازدارندگی شدید، کنترل شبکه‌های توزیع و حفظ امنیت عمومی است. لذا در پرونده‌های کیفری مربوط به توزیع تریاک، علاوه بر اصل قانونی بودن جرم و مجازات، شرایط ارتکاب، شخصیت متهم، سابقه کیفری و نحوه کشف جرم به‌صورت دقیق مورد توجه مراجع قضایی قرار می‌گیرد.