بررسی سلب حضانت از پدر

بررسی تخصصی سلب حضانت پدر از منظر قانون، شرع و کنوانسیون حقوق کودک

زهره خدابخشیان وکیل پایه یک دادگستری گرگان

مقدمه

حضانت فرزند یکی از مسائل حساس در حقوق خانواده است که از هر منظر – شرع، قوانین ملی و کنوانسیون‌های بین‌المللی – باید بر مبنای منافع عالی کودک تنظیم شود. در صورت عدم توانمندی پدر در تأمین شرایط مطلوب رشد و تربیت فرزند، امکان سلب حضانت و واگذاری آن به فردی دیگر وجود دارد.

۱. دیدگاه شرعی

در منابع شرعی، حضانت به عنوان امانتی الهی تلقی می‌شود که والدین موظفند آن را با رعایت اخلاق و تربیت دینی به بهترین نحو انجام دهند. از منظر فقها:

سوءرفتار یا آزار: هرگونه خشونت جسمی یا روانی که به کودک آسیب برساند، سبب سلب حضانت می‌شود.

عدم تأمین نیازهای اساسی: ناتوانی در تأمین نیازهای مالی، معنوی و تربیتی کودک، که ممکن است باعث ایجاد محیطی نامناسب برای رشد او گردد.

انحراف از تعالیم دینی: مشارکت در اعمالی که فساد اخلاقی و دینی در خانواده ایجاد کند، موجب تضعیف شرایط تربیتی کودک می‌شود.

۲. دیدگاه قانونی

قانون مدنی ایران (ماده ۱۱۷۳) و قوانین حمایت خانواده شرایطی را تشریح می‌کنند که در صورت نقض منافع کودک، دادگاه می‌تواند حضانت را از پدر سلب کند. از جمله موارد قانونی می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

اعتیاد به مواد مخدر یا الکل: در صورتی که اعتیاد موجب ناتوانی در تأمین شرایط مناسب زندگی کودک شود.

سوءرفتار و خشونت: اعمال منظم خشونت یا بدرفتاری که سلامت جسمی و روانی کودک را به خطر اندازد.

عدم تأمین نیازهای اساسی: ناتوانی در تأمین مسکن، تغذیه، تحصیل و مراقبت‌های بهداشتی کودک.

مشارکت در فعالیت‌های غیرقانونی: در صورتی که پدر کودک را به فعالیت‌های مجرمانه و غیرقانونی وارد کند.

۳. دیدگاه کنوانسیون حقوق کودک

کنوانسیون حقوق کودک بر اصل «مصلحت عالی کودک» تأکید دارد؛ به این معنا که هرگونه تصمیم‌گیری باید منافع و حقوق کودک را در اولویت قرار دهد:

حفظ امنیت و سلامت: جدایی از والدین تنها زمانی مجاز است که شرایط محیطی، جسمی یا روانی کودک را تهدید کند.

تضمین رشد و توسعه: در صورتی که حضانت پدر موجب ایجاد محیط نامناسب برای رشد اجتماعی، آموزشی و اخلاقی کودک گردد، امکان انتقال حضانت به فردی شایسته‌تر وجود دارد.

حمایت از حقوق کودک: کنوانسیون تأکید می‌کند که تمامی اقدامات باید با هدف حفظ کرامت و حقوق کودک صورت پذیرد و از هرگونه آسیب احتمالی جلوگیری شود.

نتیجه‌گیری

از منظر شرع، قانون و کنوانسیون حقوق کودک، اصل اساسی در تمامی موارد، تأمین منافع عالی کودک است. در صورتیکه پدر نتواند به درستی وظایف حضانتی خود را انجام دهد – چه به دلیل سوءرفتار، ناتوانی در تأمین نیازهای اساسی یا انحراف از تعالیم دینی – دادگاه می‌تواند حضانت را از او سلب و به فردی مناسب‌تر واگذار کند. این رویکرد به حفظ سلامت جسمی، روانی و معنوی کودک کمک می‌کند و اطمینان حاصل می‌کند که حقوق کودک در هر شرایطی رعایت شود.

نویسنده: زهره خدابخشیان وکیل پایه یک دادگستری گرگان