حضانت فرزندان در سنین مختلف

نگارش: مهدی سعیدی‌خواه، وکیل پایه یک دادگستری

مقدمه

مسئله حضانت فرزندان یکی از مهم‌ترین مباحث حقوق خانواده است که همواره مورد توجه قانون‌گذار و محاکم قضایی قرار گرفته است. حضانت به معنای نگهداری، تربیت و مراقبت از فرزند است و تکلیف آن بر اساس مصلحت و منافع کودک تعیین می‌شود. در قوانین ایران، حضانت فرزندان بسته به سن و شرایط مختلف به مادر یا پدر تعلق می‌گیرد که در ادامه به بررسی آن با استناد به مواد قانونی خواهیم پرداخت.

۱. مبنای قانونی حضانت فرزند

مطابق ماده ۱۱۶۸ قانون مدنی جمهوری اسلامی ایران:
«حضانت طفل با کسی است که طفل با او زندگی می‌کند. در صورت جدایی پدر و مادر، حضانت فرزند تا سن هفت سالگی با مادر است و پس از آن به پدر منتقل می‌شود، مگر اینکه دادگاه تشخیص دهد ادامه حضانت به مصلحت طفل نیست.»

این ماده، چارچوب کلی تعیین حضانت را مشخص کرده و تاکید بر رعایت مصلحت کودک دارد که محور اصلی تصمیم‌گیری‌های دادگاه است.

۲. حضانت فرزند در سنین مختلف

۲.۱. حضانت فرزند زیر هفت سال

براساس قانون، نگهداری و تربیت فرزند تا سن هفت سالگی بر عهده مادر است؛ زیرا در این دوره کودک نیازمند مراقبت و توجه ویژه مادر است. مادری که صلاحیت نگهداری کودک را داشته باشد، حضانت کودک به او تعلق می‌گیرد، مگر در موارد استثنایی که دادگاه به مصلحت کودک تشخیص دیگری دهد.

۲.۲. حضانت فرزند پس از هفت سالگی

پس از سپری شدن هفت سال، حضانت فرزند به پدر منتقل می‌شود. این انتقال به دلیل توانایی بیشتر پدر در انجام وظایف قانونی سرپرستی و تامین نیازهای مالی کودک است. با این حال، دادگاه در صورت احراز عدم صلاحیت پدر یا مصلحت طفل می‌تواند تصمیم دیگری اتخاذ کند.

۲.۳. حضانت پس از رسیدن به سن بلوغ

بر اساس ماده ۱۲۰۸ قانون مدنی:
«هرگاه فرزند به سن بلوغ برسد، حق انتخاب محل سکونت خود را خواهد داشت و می‌تواند به انتخاب خود نزد هر یک از والدین زندگی کند.»
سن بلوغ در دختران ۹ سال قمری و در پسران ۱۵ سال قمری است. در این سن، نظر و تمایل فرزند از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.

۳. نکات تکمیلی و حقوقی

• مطابق ماده ۱۱۶۹ قانون مدنی، مادری که حضانت فرزندش به پایان رسیده است، می‌تواند در صورت اثبات مصلحت طفل نسبت به حضانت درخواست تجدید نظر دهد.

• ماده ۱۱۷۵ قانون مدنی پیش‌بینی کرده که در صورت عدم صلاحیت هر دو والدین، حضانت کودک می‌تواند به شخص ثالثی واگذار شود.

• حضانت به معنای سرپرستی کامل نیست؛ مطابق ماده ۱۱۶۷ قانون مدنی، ولایت و سرپرستی قانونی با پدر است مگر در موارد استثنایی.

۴. جمع‌بندی

حضانت فرزندان در قوانین ایران با هدف رعایت مصلحت و تامین منافع کودک تنظیم شده است. نگهداری کودک تا هفت سالگی بر عهده مادر و پس از آن معمولاً بر عهده پدر است، ولی دادگاه می‌تواند بنا بر مصلحت طفل تصمیم متفاوتی اتخاذ نماید. پس از بلوغ نیز، فرزند حق انتخاب محل زندگی خود را دارد.