معامله صوری یکی از موضوعات حساس و پیچیده در حقوق ایران است که می‌تواند برای بسیاری از افراد پیامد‌های جدی به همراه داشته باشد. در این مقاله، قصد داریم به بررسی مفهوم معامله صوری، دلایل انجام آن، پیامد‌های حقوقی، نحوه اثبات و ابطال این نوع معاملات بپردازیم. همچنین نقش وکیل و راهکار‌های جلوگیری از وقوع چنین معاملاتی را نیز مرور خواهیم کرد.

معامله صوری چیست

معامله صوری به معامله‌ای اطلاق می‌شود که طرفین آن تنها به‌صورت ظاهری و بدون قصد واقعی انجام معامله، اقدام به عقد قرارداد می‌کنند. این نوع معاملات معمولاً با هدف فرار از تعهدات قانونی یا مالی صورت می‌گیرد.
تفاوت معامله صوری با معامله واقعی
معامله واقعی به معامله‌ای گفته می‌شود که در آن طرفین با قصد و نیت واقعی اقدام به تبادل کالا، خدمات یا پول می‌کنند و هدف آن‌ها کسب منافع مشروع است.
معامله صوری برعکس معامله واقعی، تنها به منظور ایجاد یک ظاهر قانونی صورت می‌گیرد و طرفین قصد واقعی برای اجرای مفاد قرارداد را ندارند.

دلایل انجام معامله صوری

• فرار از مالیات

روش‌های انجام معامله صوری

• فروش صوری اموال

• انتقال صوری حقوق

آثار حقوقی معامله صوری

بر اساس قوانین ایران، معاملات صوری از ابتدا باطل هستند و هیچ‌گونه اعتبار قانونی ندارند. این موضوع باعث می‌شود که هیچ‌یک از طرفین نتوانند به حقوقی که از این معامله ناشی می‌شود، تکیه کنند.

ماده ۲۱۸ قانون مدنی اصلاحی ۱۳۷۰/۸/۱۴:اشعار می دارد: هر گاه معلوم شود که معامله با قصد فرار از دین به‌طور صوری انجام شده، آن معامله باطل است.

همچنین برابر با ماده ۱۹۵ قانون مدنی: اگر کسی در حال مستی یا بیهوشی یا در خواب معامله نماید آن معامله به واسطه فقدان قصد باطل است.

نحوه اثبات معامله صوری

تشخیص معامله صوری چگونه می‌باشد؟

انواع معامله صوری

۱- معامله صوری پدر و فرزند

۲- معامله صوری در مهریه

۳- معامله صوری برای فرار از دین

4- معامله صوری با صدور چک

نظریه شماره ۷/۹۸/۱۶۹۵ مورخ ۱۳۹۹/۰۴/۰۷ اداره کل حقوقی قوه قضاییه درباره صوری بودن معامله منشأ چک

استعلام: در مواردی که برخی از طلبکاران مدعی هستند صدور چک از ناحیه بدهکار به صورت صوری و جهت تضییع حقوق آنان نموده است، چنانچه رأی قطعی دائر بر ذی حقی دارنده چک صادر شود، آیا طلبکاران باید ابطال چک یا اگر معامله‌ای وجود داشته باشد، ابطال معامله منشأ چک و ابطال چک را درخواست کنند و یا صرفاً اعتراض ثالث از سوی طلبکاران کافی بوده و دادگاه به آن رسیدگی می‌کند در صورتی که صادرکننده تاجر ورشکسته یا غیر تاجر باشد، آیا تفاوتی وجود دارد؟

مجازات معامله صوری

 برابر با ماده ۲۱ قانون نحوه اجرای محکومیت‌های مالی: انتقال مال به دیگری به هر نحو به وسیله مدیون با انگیزه فرار از ادای دین به نحوی که باقیمانده اموال برای پرداخت دیون کافی نباشد، موجب حبس تعزیری یا جزای نقدی درجه شش یا جزای نقدی معادل نصف محکومٌ به یا هر دو مجازات می‌شود و در صورتی که منتقلٌ الیه نیز با علم به موضوع اقدام کرده باشد در حکم شریک جرم است.

سؤال: صرف طرح دعوا از سوی طلبکار، موجب بطلان معاملات بدهکار می‌گردد؟
وکیل ابطال مبایعه نامه صوری پاسخ می دهد:خیر، قصد فرار از ادای دین تنها در صورتی احراز می‌شود که وجود اصل دین (به موجب حکم دادگاه) در حین معامله محقق باشد. بنابراین تا قبل از احراز دین، معامله معتبر است.



پاسخ:
در فرض سؤال چنانچه اثبات شود معامله منشأ چک، صوری و به قصد فرار از ادای دین منعقد شده است، ابطال معامله از سوی بستانکاران به استناد ماده ۲۱۸ قانون مدنی امکان‌پذیر است و اگر صادرکننده چک، تاجر ورشکسته باشد، با توجه به ماده ۴۱۸ قانون تجارت مصوب ۱۳۱۱ که دلالت بر ممنوعیت مداخله تاجر ورشکسته در تمام اموال خود دارد، معامله منشأ چک باطل است.

 در هر حال با توجه به اصول حاکم بر اسناد تجاری از جمله وصف تجریدی بودن و اصل استقلال امضائات، ابطال چک امکان‌پذیر نیست؛ همچنین مورد از شمول اعتراض ثالث خارج است.

معامله صوری صحیح

بطور کلی چناچه مشتری و خریدار علم به معامله فرار از دین فروشنده نداشته باشد معامله صحیح و معتبر می‌باشد.
شعبه ۱۰ دادگاه تجدیدنظراستان تهران در دادنامه شماره ۹۳۰۹۹۷۰۲۲۱۰۰۱۳۱۲ در دادخواست خواهان به طرفیت فروشنده سابق و مالک جدید مبنی بر ابطال سند مالکیت بیان می‌نماید:

اگر انتقال گیرنده مال به قصد فرار از دین انتقال دهنده عالم نباشد و معامله به نحو واقعی (نه صوری) واقع شده باشد، انتقال گیرنده مسئول پرداخت دین یا محکوم به نبوده و نمی‌توان او را محکوم به تأدیه عین یا مثل یا قیمت کرد؛ بنابراین دعوی ابطال سند رسمی انتقال به نام انتقال گیرنده محکوم به بطلان است.

ابطال معامله صوری

وکیل ابطال سند رسمی اعلام می نماید:برای ابطال معامله صوری، باید شرایط خاصی فراهم باشد. از جمله این شرایط می‌توان به وجود شواهد و مدارک کافی، قصد واقعی طرفین در عدم اجرای معامله و تأیید دادگاه اشاره کرد.

دفاع در مقابل ادعای صوری بودن معامله

بهترین وکیل ملکی در قم در خصوص دفاع در مقابل ادعای صوری بودن معامله بیان می دارد:

 یکی از موضوعات پیچیده و حیاتی در حقوق مدنی است. معامله صوری به معنای معامله‌ای است که در ظاهر واقعی به نظر می‌رسد اما در واقعیت فاقد قصد و نیت واقعی طرفین برای انتقال مالکیت یا انجام تعهد است.

 این مقاله به بررسی روش‌های دفاع در مقابل ادعای صوری بودن معامله می‌پردازد.

• ارائه مدارک معتبر یکی از بهترین راه‌های دفاع در مقابل ادعای صوری بودن معامله، ارائه مدارک و مستندات معتبر و قانونی است که نشان دهد معامله واقعی