رابطه بین جهانگردی و جرم
در اين مقاله نقاط مثبت صنعت جهانگردی در افزايش درآمد كشورها، كاهش تعداد بيكاران آشنا شدن بيگانگان با فرهنگ خودی و نظاير آنها مورد بحث قرار گرفته است. نكات منفی جهانگردی نيز طی چهار عنوان (جهانگران به عنوان قربانيان جرم ) ، (جهانگردان و تهديد ارزشهای اجتماعی)، (جهانگردان به عنوان مجرم ) و (توريسم و تروريسم) بررسی شده و در پايان، در بخش نتيجه گيری، ابراز اميدواری شده است كه كشور ما بتواند از نكات مثبت اين پديده ضمن پرهيز از نكات منفی آن بهره مند شود.
صنعت جهانگردی طی دهه های اخير رشد چشمگيری داشته است كه دليل آن را مي توان در عواملي چون درآمد و وقت آزاد بيشتر مردم نسبت به گذشته، پائين آمدن سن بازنشستگی، تسهيل رفت و آمد بين شهرها و كشورهای مختلف، هم از حيث وسايل نقليه و هم از لحاظ مقررات راجع به صدور رواديد، و نظاير آنها جست. اين صنعت در بسياری از كشورها منبع درآمد اصلي براي كشور محسوب مي شود. براي مثال در كشوري مثل استراليا در سال 1997تعداد3/4 ميلوين نفر از اين كشور ديدن استراليا شده است، كه 4/8 درصد نيروی كار اين كشور را تشكيل مي دهند. طبق تخمين های موجود تعداد جهانگردان بازديد كننده از استراليا تا سال 2000 ميلادی به 6/4 ميليون و تا سال 2007 به 6/7 ميليون نفر خواهد رسيد.
تاثير مثبت جهانگردی در اقتصاد بسياری از كشورهای ديگر، مثل انگلستان، آمريكا، تركيه، مصر، تونس، مراكش، مالزی، تايلند، هنگ كنگ و نظاير آنها حتی از اين هم بيشتر است و به طور كلي تخمين زده مي شود جهانگردی موجب ايجاد204 ميليون شغل و ده درصد توليد داخلي در سطح جهان است و اين ارقام همه ساله در حال افزايش مي باشد. در ايران نيز، به موجب يك پيش بيني، در پايان برنامه سوم توسعه حدود چهارميليون جهانگرد وارد ايران مي شوند كه از اين تعداد حدود دو ميليارد دلار درآمد ملی تحصيل خواهد شد.
عليرغم نكات مثبتی كه جهانگردی از لحاظ ازدياد درآمد، ايجاد اشتغال، شناساندن فرهنگ به بيگانگان و نظاير آنها دارد، مثل هر پديده ديگری، دارای مشكلاتی نيز مي باشد كه از جمله مي توان به تهديد شدن ارزش های اجتماعی و خانوادگی و ازدياد جرم در جوامع جهانگرد پذير اشاره كرد. هدف از اين مقاله، كه به بهانه حادثه اخير گروگان گيری جهانگردان و اعمال مجرمانه مي باشد. اميد آن كه اين تحقيق در عمل بتواند در جهت حل معضلاتی كه در اين زمينه وجود دارد راهگشا بوده و كاهي در راستای رفع موانع جهت پذيرش جهانگردان بيشتر در ايران بدون تحمل آثار زيانبار آن باشد. جهت تسهيل مطالعه، اين مقاله به پنج بخش تقسيم شده است كه در آنها، به ترتيب، به موضوعات جهانگردان به عنوان قربانيان جرم، جهانگردان و تهديد ارزشهای اجتماعی، جهانگردان بعنوان مجرم، توريسم و تروريسم و نتيجه گيری پرداخت شده است.
1- جهانگردان به عنون قربانيان جرم
ترديدی وجود ندارد كه در مناطق داراي جهانگردان زياداشخاصي نيز حضور پيدا مي كنند كه از اين موقعيت سوءاستفاده كرده و جرايمی را عليه جهانگردان مرتكب شوند. دلايل واضحی برای اينكه جهانگردان، بيش از اشخاص محلي ، قرباني جرم واقع شوند وجود دارد. آنان معمولا” مقدار زيادی پول نقد، جواهرات و وسايلي چون دوربين به همراه دارند كه سارقين ، پس از سرقت آنها، به سهولت بيشتری قادر به فروختنشان مي باشند. جهانگردان ، برای حداكثر استفاده از وقت و امكانات، معمولا” تا ديروقت مشغول گشت وگذار بوده و چه بسا محلها و امكنه اي بروند كه حتي براي اشخاص محلي ناامن محسوب مي شوند. آنان معمولا” فرصت و حوصله لازم را براي تعقيب جرايم و مجرمين و حتي اقامه دعوی ندارند.
زمينه ديگري كه ارتكاب جرم عليه جهانگردان را تقويت مي كند، برخوردهاي بين آنان با اشخاص محلي است، كه در ايران نيزنمونه هائي از آن مشاهده شده است. اين برخورد مي تواند ناشي از عواملي چون عدم رعايت معيارهاي مورد قبول افراد محلي از لحاظ طرز لباس پوشيدن، سخن گفتن يا رفتار كردن باشد، كه گاهي باعث مخالفت شديد اشخاص محلي با پديده جهانگردي و جهانگردان مي شود.
مطابق تحقيقي كه در برخی از مناطق آمريكا انجام شده است، اشخاص محلي با جهانگردان داخلی، به عنوان هموطنان كه از خانه خود دور هستند، برخوردی ملاطفت آميز دارند، ليكن جهانگردان خارجي را به سهولت نمي پذيرند. همين طور برخي از اشخاص مسن تر استراليائی، كه تعدی ژاپن را داير بر اشغال استراليا در جريان جنگ جهاني دوم به خاطر مي آورند، سيل گسترده جهانگردان ژاپني رابه استراليا قابل تحمل نمي دانند.
جهانگردان مي توانند قرباني جرايم متعددی مثل سرقت، قتل، تجاوز جنسی، گروگان گيری و نظاير آنها قرار گيرند. تحقيقی كه در استراليا انجام شده شده است نشان مي دهد كه نرخ متوسط جرم در دو محل توريستي ايالت كوئينزلند ( يعني گولدكوست و كيونز) از ساير محلها بيشتر است. در آمريكا تحقيقي كه در سال 1974 انجام شد، نشان مي دهد كه برخي از اعمال مجرمانه در ميامي با عوامل فصلي مثل سرازيرشدن جهانگردان به اين ناحيه ارتباط دارد. درسال بعد تحقيق مشابهي در32 ايالت مكزيك انجام شد و نشان داد كه جرايمي مثل كلاهبرداري و سرقت رابطه نزديكي با پديده جهانگردی دارند. تحقيقات مشابه رابطه بين رشد جهانگردي و بالا رفتن ميزان جرايم را نشان داده است. علاوه بر جرايم ذكر شده در بالا، ارتباط بين جرايمي مثل فحشاء، مستي و تكدي نيز با پديده جهانگردی در تحقيقات مختلف نشان داده شده است. تحقيقي كه برای يك دوره هفده ساله (1978-1961) انجام شده جهانگردی را بزرگترين عامل در رشد جرم در هونولولو دانست.
در هرحال، عليرغم آمار فوق مي توان گفت كه با توجه به آمار متضادی كه گاهي ارائه مي شود، تمامي مناطق جهانگرد پذيرا مي شود در اين زمينه نقش موثر و مهمي را ايفا مي كند، ولي در هر حال ترديد وجود ندارد كه ارتكاب جرم عليه جهانگردان، با توجه به اينكه معمولا” بازتاب تبليغي وسيعی پيدا مي كند، باعث كاهش شديد تعداد جهانگردان مي گردد. براي مثال تبليغات انجام شده در پي حمله به جهانگردان انگليسي و آملاني در اوايل دهه نود ميلادی در فلوريدا باعث كاهش يازده درصدي در تعداد بازديدكنندگان خارجي و كاهش بيست و دو درصدی در تعداد بازديد كنندگان آلماني و انگليسي از فلوريدا (كه سالانه حدود چهل ميليون جهانگرد را پذيرامي شود) گشت، عليرغم اينكه در اين ايالات تعداد جرايم ارتكابي عليه جهانگردان بسيار پائين است، برای مثال در سال 1992 تنها2/3 درصد از جرايم عليه اشخاص غير مقيم ارتكاب يافته اند. همين طور پس از كشته شدن سه جهانگرد خارجي و مجروح شدن تعدادي ديگر و تبليغات پيرو اين حادثه، مصر در عرض يك سال قريب يك ميليارد دلار درآمد حاصل از جهانگردی را از دست داد. گروگان گيری اخير جهانگردان اروپائي در ايران نيز قطعا” چنين تاثير سوئي بر تعداد جهان گردان خارجي كه مايل به بازديد از ايران هستند خواهد گشت، چرا كه طبق تحقيقات و پرسش های به عمل آمده يكي از مهمترين عوامل در انتخاب محل برای گردش و مسافرت از سوی جهانگردان ايمن بودن آن است. اين افراد طبيعتا” مايل نيستند كه در حين سفر مدام نگران ايمنی و سلامتی خود باشند. نه تنها ارتكاب جرم ، بلكه وقايع طبيعي نيز مي تواند باعث كم شدن شديد تعداد جهانگردان خارجي، به ويژه در كوتاه مدت، گردد، چنان كه زلزله اخير تركيه چنين تاثيری را بر جای گذاشت.
2- جهانگردان و تهديد ارزش های اجتماعي
يكي از مهمترين آثار جهانگردی بر كشورها و مناطق جهانگرد پذير تاثير منفي است كه جهانگردان بر اخلاق و ارزشهای اجتماعي در كشورهاي مذكور مي گذارند. به قول هريسون قماربازي و فحشا اساس صنعت توريسم شده است. در مورد اين دومي، يعني فحشا، مناطق توريستي مي تواند امكان ارتكاب فحشا را بدون خطر شناخته شدن هم برای زني كه به اين كار دست مي زند و هم برای جهانگردي كه بي ميل نيست كه دور از خانه و كاشانه دست به ارتكاب اعمالي زندكه ارتكاب آنها را در شهر محل اقامتش غير قابل تصور مي داند فراهم آورد. بدين ترتيب پس از آمستردام ، كه روزگاری يايتخت سكس اروپا لقب گرفته بود، اينك شهرهائي مثل بانكوك، پايتخت تايلند و مانيل، پايتخت فيليپين، چنين لقبی را به خود اختصاص داده اند.
در اين شهرها فحشا منبع درآمد سرشاری برای دولت، هتلداران، برگزاركنندگان تورهاي مسافرتی و نظاير آن شده است و به همين دليل به طور ضمني مورد تشويق دولت نيز قرار مي گيرد. طبق آمار پليس تايلند، حدودهشتصد هزا رنفر در اين كشور به فحشا اشتغال دارند، كه ده درصد آنها مرد هستند.
قمار نيز مثل فحشا، از جمله مونت كارلو ولاس وگاس به دليل كازينوهايئي كه دارند به عنوان مناطق توريستي شناخته شده اند. در آنتلانتيك سيتی، برای جلوگيری از كاهش تعداد جهانگردان از كاهش تعداد جهانگردان، راه اندازی كازينو قانونی شد. اين امر مسلماً آثار ناروائي براي منطقه جهانگردپذير دارد، كه از جمله آنها مي توان از افزايش خشونت، جرايم سازمان يافته، فحشا و نظاير آنها نام برد كه مستقيماً با راه اندازی كازينوها مرتبط دانسته شده اند.
3- جهانگردان به عنوان مجرم
گاهي جهانگردان خود دست به ارتكاب جرايم مختلفي مي زنند،كه از جمله مصاديق بارز اين امر آن چيزي است كه در سالهاي اخير تحت عنوان (اوباشگری در فوتبال) شناخته شده است. اين افراد با ايجاد درگيری، تخريب و غارت، امنيت كشورهای پذيرنده را با خطر مواجه مي سازند. بدمستي های شبانه در برخي از مناطق جهانگردپذير نيز موجب سلب آسايش مردم مي شود. همين طور، جهانگردان ممكن است با آزردن اشياء ممنوعه به داخل كشورهای خود به خيل مجرمين بپيوندند. براي مثال يك جهانگرد انگليسي پس از مراجعت از اسپانيا چمدانی حاوی پانصد عدد از نوعی سوسمار كوچك خطرناك را به انگلستان آورد.
هر چند كه شايد اين را نتوان با موضوع جرم و جهانگردي به طور مستقيم مرتبط دانست، چرا كه شايد از همان آغاز هدف فرد گردش و جهانگردي نبوده است، ليكن در عين حال نشانگر امكاناتي است كه سفرهاي مرتبط با جهانگردي مي تواند در جهت ارتكاب جرم در اختيار افراد قرار دهد.
4- توريسم و تروريسم
با توجه به اينكه حملاتی كه عليه جهانگردان انجام مي شود بيشترين تبليغات رسانه اي را به خود اختصاص مي دهد و يكی از اهداف تروريستها نيز دستيابي به تبليغات رسانه اي است، و نيز با توجه به اينكه جهانگردی از زمره درآمدهای اصلی برخي از دولتها است، در سالهای اخير حملات گروههای تروريستی عليه جهانگردان افزايش يافته است تا هم بدين طريق به تبليغات مطلب خود دسترسي پيدا كنند و هم با محروم كردون دولت از يكی از منابع درآمدی خود ضربه ای كاری به آن وارد نمايد، يعني اين كه افراد از ترس حملات تروريستي جرات سفر به كشور مورد نظر را پيدا نكنند. مثالهای زيادی را مي توان از تاثير سوء حملات تروريستي بر تعداد جهانگردان ارائه كرد كه يكي از نمونه های بارزی آن تغيير برنامه سفر حدود دو ميليون آمريكائی در سال 1986 پس از عمليات تروريستي سال قبل از آن و مواجهه نظامي آمريكا و ليبي است. مثالهای ديگر عمليات گروهائي چون جدائي طلبان باسك در اسپانيا، بريگاد سرخ در ايتاليا نئونازيه در آلمان است كه با حمله به جهانگردان خارجي سعي در رسيدن به اهداف تبليغاتي خود دارند. گاهي نيز گروه های تبهكار با آگاهي از حساسيت دولت نسبت به گروههای جهانگردی و در راستای رسيدن به خواسته های خود به گروگان گيری از جهانگردان خارجي اقدام مي كنند، كه از جمله در مورد اخير گروگان گيری اتباع خارجي در ايران هدف قاچاقچيان گروگان گير، آزاد شدن همدستانشان از زندان بود. به دليل شدت يافتن اين گونه اعمال اكثر شركتهاي بيمه خسارات و جراحات ناشی از عمليات ترويستي را مشمول بيمه قرار نمي دهند و پرداخت خسارت به مسافرينی كه را كه بر اثر شرايط سياسي مجبور به لغو سفر خود مي شوند نمي پذيرند، چرا كه در صورت پوشش دادن به چنين خطارتي شايد يك حادثه باعث ورشكسته شدن آنها شود.
5- نتيجه گيری
آنچه كه اين تحقيق مختصر نشان مي دهد از يك سو تاثير بسيار مثبت جهانگردی، از لحاظ ايجاد درآمد و اشتغال و شناساندن فرهنگ خودي به بيگانگان، و از سوي ديگر تاثير منفي آن در ازدياد جرم و به خطر انداختن ارزش ها و فرهنگ ملي است. بنابراين، از يك سو، نبايد با نگاهي خوش بينانه، و بدون توجه به عواقب سوء، دروازه های كشور را بر روی جهانگردان خارجي گشود و بدين ترتيب امكان لازم را برای به وجود آمدن آثار سوء اين پديده ها، كه مورد اشاره قرار گرفت، فراهم آورد. از سوی ديگر نبايد، با تنگ نظری، كشور و مردم را از اين منبع عظين بالقوه محروم ساخت و با برخوردهای نسنجيده باعث خودداری اتباع ساير كشورهاي از سفر به ايران شد، كه لاجرم تاييدی بر تبليغات بيگانگان در مورد فقدان امنيت در ايران و تروريست بودن ايرانيان خواهد بود. نبايد تصور كرد كه همه جهانگردان مثل اوباشان طرفدار فوتبال هستند يا به دنبال جاذبه های آنچنانی موجود در خيابانهای آمستردام، مانيل يا فليپين، يا كازينوها و قمارخانه های لاوگاس و مونت كارلو يا سواحل آفتابي اسپانيا و تونس و مراكش می باشند. امروزه تعداد زيادی از مردم دنيا به دنبال ديدن آثار بكر تاريخی، و مذهبی، مناظر طبيعی و فرهنگ غنی كشورها هستند كه خوشبختانه جلوه های زيبائی از همه اينها در كشور ما كه دارای آداب و رسوم، فرهنگ ها و آب و هوای متنوعی می باشد، يافت مي شود بايد با انديشیدن تمهيدات لازم نسبت به جذب اين دسته از جهانگردان به كشور اقدام كرد. در اين زمينه می توان از تجربه كشور استراليا استفاده كرد كه با دادن پرسشنامه هائی به جهانگردان از آنان در موارد مختلف، از جمله مشكلاتی كه در زمينه اعمال مجرمانه در اين كشور با آنها برخورد كرده اند، نظرخواهی كرده و از حاصل اين نظرات در جهت رفع موانع موجود در راه جهانگردی استفاده كرده است.
دكتر حسين ميرمحمدصادقي