دفاع مشروع

دفاع مشروع در قانون:

مستند به ماده 156 قانون مجازات اسلامی مصوب سال 1392 دفاع مشروع به این معنی است که اگر شخصی که مورد تهاجم واقع شده در مقابل مهاجم با ارتکاب رفتاری مجرمانه از خود دفاع کند عمل ارتکابی جرم محسوب نمی‌شود. برای اینکه عملی دفاع مشروع محسوب شود هم تهاجم و هم دفاع باید واجد شرایطی باشد و در صورت فقدان یکی از شرایط، عمل ارتکابی دفاع مشروع محسوب نخواهد شد.

فعلی یا قریب‌الوقوع بودن تجاوز:

اگر قبل از فعلیت یافتن یا لااقل قریب‌الوقوع بودن خطر، شخصی اقدام به دفاع کند یا بعد از اینکه تهاجم به اتمام رسید به مهاجم آسیبی وارد کند نمی‌توان عمل را دفاع مشروع دانست.

غیرقانونی بودن تجاوز:

اگر متجاوز حق تجاوز به مدافع را داشته باشد مدافع نمی‌تواند به دفاع بپردازد. بند پ ماده 156 قانون مجازات اسلامی مصوب سال 1392 در باب تجاوز خود فرد و همچنین ماده 157 قانون مجازات اسلامی مصوب سال 1392 در باب مقاومت در برابر ضابطین دادگستری از مصادیق قانونی بودن تجاوز هستند.

ضرورت دفاع:

اگر فردی بتواند با رفتاری غیر از ارتکاب جرم، تهاجم را دفع کند نمی‌تواند به ارتکاب جرم دست بزند. به همین دلیل بند ت ماده 156 قانون مجازات اسلامی مصوب سال 1392 مقرر داشته در صورتی که دفاع با توسل به قوای دولتی ممکن باشد خود شخص نمی‌تواند به دفاع دست بزند.

تناسب دفاع:

هر چند این شرط در قانون نیامده است اما بر اساس دکترین حقوقی، وجود این شرط نیز لازم است و به این معنی است که عرفاً جرمی که توسط مدافع ارتکاب یافته است بسیار شدیدتر از ارزش مورد تهاجم نباشد. به عنوان مثال اگر فردی برای دفاع از مال کم ارزش خود، مرتکب قتل گردد در اینجا تناسب رعایت نشده است.

مستند بودن دفاع به قرائن معقول یا خوف عقلایی:

در دفاع مشروع بایستی قرائنی مبنی بر اینکه شخصی قصد تهاجم دارد وجود داشته باشد. اگر شخصی با قرائن معقولی تصور کند دیگری قصد حمله به وی را دارد در حالی که تصور وی غلط باشد و شخص دیگر قصد حمله نداشته باشد در اینجا جنایت ارتکابی عمدی نخواهد بود بلکه غیرعمد خواهد بود. از باب نمونه اگر حسین، حسن را تهدید به قتل کرده باشد و چند روز بعد حسین در حالی که چاقو به دست دارد به سمت حسن حرکت کند و حسن با تصور اینکه حسین قصد قتل وی را دارد در مقام دفاع برآید و به حسین آسیب برساند ولی مشخص شود که حسین قصد حمله به حسن را نداشته است در اینجا جنایت ارتکابی عمدی نخواهد بود بلکه به استناد بند ب ماده 291 قانون مجازات اسلامی مصوب سال 1392 جنایت ارتکابی شبه عمد است.

رعایت مراحل دفاع:

مدافع باید به کمترین میزانی که برای رفع خطر لازم است اقدام مجرمانه انجام دهد. بطور مثال اگر مدافع بتواند صرفاً با نشان دادن تفنگ خود، مهاجم را از تهاجم باز دارد نمی‌تواند اقدام به شلیک کند یا اگر بتواند با ضرب و جرح، مهاجم را از تهاجم باز دارد نمی‌تواند به قتل مهاجم دست بزند.