اثبات جعلیت در دعاوی حقوقی

 اثبات جعلیت در دعاوی حقوقی چگونه است؟

مستفاد از ماده ۱۲۸۴ قانون مدنی «سند، عبارت است از هر نوشته که در مقام دعوی یا دفاع، قابل‌استناد باشد». قانون مدنی، در ماده ۱۲۸۶ خود، انواع اسناد را بیان کرده است.

انواع اسناد، بر اساس این ماده، اسناد عادی و اسناد رسمی است.

نحوه اثبات جعلیت سند عادی

 تشخیص اصالت یا جعلیت قولنامه به طرق مختلف امکان‌پذیر است که در ادامه مهم‌ترین روش‌های اثبات جعلیت سند عادی را به‌اختصار بیان می‌کنیم.

 · تطابق سند مورد ادعای جعلیت با اسناد دیگر

اولین مرحله از عملیات احراز جعلیت است. در این مرحله کارشناس تطبیق خط و اصالت امضا با بررسی امضاهای مندرج در سند مورد ادعا با اسناد تأیید شده قبلی می‌تواند به اصالت یک سند پی ببرد.

 · تحقیق از مطلعین و شهود

 در این مرحله دادگاه از شهود و مطلعان حاضر در زمان‌نگارش و امضا سند عادی تحقیق به عمل می‌آورد.

 · ارجاع سند به کارشناس

 مهم‌ترین و فنی‌ترین قسمت اثبات جعلیت سند عادی ارجاع آن به کارشناس خط و امضا و استفاده از لابراتوار مجهز به دستگاه و میکروسکوپ و بهره‌گیری از ابزار علمی روان‌شناسی خط کارشناسی و تطابق سند را بررسی می‌نماید.

 · استکتاب امضا

 برابر با ماده ۲۲۴ قانون آئین دادرسی مدنی دادگاه می‌تواند کسی را که خط یا مهر یا امضا یا اثر انگشت منعکس در سند به او نسبت‌داده‌شده است، اگر در حال حیات باشد، برای استکتاب یا اخذ اثر انگشت یا تصدیق مهر دعوت نمود.

 کارشناس استکتاب متن پیش‌نویسی تهیه و در آن امضا فرد مورد استکتاب را در حالات و متون مختلف می‌گیرد تا برای بررسی ادعای جعل و اصالت سند مورد تطبیق قرار دهد

 · تطبیق سند با اسناد مسلم‌الصدور

 در این روش شخص مدعی جعلیت سند یک سند عادی یا رسمی به دادگاه ارائه می‌دهد تا باتوجه‌به آن

 طرفی که باید اصالت یک سند را اثبات نماید، سند مسلم‌الصدوری را به دادگاه ارائه می‌دهد و خط، مهر یا امضای سند مورد اعتراض با خط، مهر و امضای آن مورد تطبیق قرار می‌گیرد.

 انواع جعل در قانون

 وکیل اثبات جعلیت توضیح می‌دهد بر اساس ماده ۵۲۳ قانون مجازات اسلامی انواع جعل عبارت است از:

 ۱. ساختن نوشته یا سند یا امضا

 ۲. خراشیدن

 ۳. تراشیدن

 ۴. قلم بردن

 ۵. الحاق

 ۶. محو

 ۷. اثبات یا سیاه کردن

 ۸. تقدیم یا تأخر تاریخ سند نسبت به تاریخ حقیقی

 ۹. الصاق نوشته به نوشته دیگر

 ۱۰. بکار بردن مهر دیگری بدون اجازه صاحب آن

 ۱۱. نکته: در عنصر معنوی در تمام اقسام جعل قصد تقلب جاعل می‌باشد.

 ۱۲. شرط اثبات جعلیت سند

 ۱۳. اثبات جعلیت سند منوط به وجود اصل سند مورد جعل است.

 ۱۴. زیرا که بدون وجود اصل امکان اظهارنظر کارشناس میسور نمی‌باشد

 نظریه مشورتی اثبات جعلیت چک

 نظریه مشورتی شماره ۷/۹۸/۱۴۰۹

استعلام

 آیا طرح دعوی اثبات جعلیت سند (عادی یا رسمی) به‌تنهایی به‌عنوان یک خواسته مستقل قابلیت طرح دارد؟

نظریه مشورتی اداره کل حقوقی قوه قضاییه

 دعوای اثبات جعلیت سند عادی یا رسمی به‌عنوان یک خواسته مستقل قابل‌طرح است و دادگاه باید مطابق مقررات قانونی به آن رسیدگی کند؛ چون اولاً جعل سند اعم از عادی یا رسمی موجب تضییع حقوق شخصی می¬شود که سند علیه او قابل‌استناد است و تضییع حقوق باتوجه‌به اصل ۳۴ قانون اساسی به ذی¬نفع امکان طرح دعوا علیه متصرف سند مجعول را می¬دهد. ثانیاً مقررات مواد ۲۱۹ الی ۲۲۸ قانون آیین دادرسی دادگاه‌های عمومی و انقلاب در امور مدنی ناظر بر فرضی است که سندی علیه کسی در جریان دادرسی ارائه شده و او نسبت به آن ادعای جعلیت می¬کند؛ اما مقررات مزبور مانع طرح دعوای جعلیت سند به طور مستقل نیستند و کسی که سند علیه او جعل شده همان‌طور که می¬تواند علیه جاعل شکایت کیفری کند می‌تواند به طرفیت متصرف سند مجعول دعوای جعلیت را مطرح کند. ثالثاً عدم‌پذیرش چنین دعوایی زمینه استفاده از سند را برای دارنده و ایجاد دعاوی متعدد در آینده فراهـم می¬کند.

 مسئولیت صادرکننده چک علی‌رغم اثبات جعلیت امضا ظهرنویس

بهترین وکیل جعل چک در خصوص اثر جعل ظهرنویسی بر مسئولیت صادرکننده چک بیان می‌دارد نظر به این که طبق قانون ظهرنویسی چک وسیله انتقال یک عمل حقوقی می‌باشد که دارنده با امضای ظهر آن به دیگری منتقل می‌نماید فلذا وقتی این عمل حقوقی باطل و مجعول شناخته گردد، دارنده آن مالک شناخته نمی‌شود؛ زیرا که انتقال با توسل به یکی از اسباب قانونی حاصل نشده مصداق قانونی دارنده و تعریف شده در قانون ایجاد نگردیده است.

 در همین زمینه شعبه دهم دیوان عالی کشور در دادنامه شماره ۹۴۰۹۹۸۲۴۴۳۱۰۰۱۸۸ مورخ ۱۳۹۵/۰۳/۲۶ اشعار می‌دارد:

 در دعوی مطالبه وجه چک به طرفیت ظهرنویس و صادرکننده، درصورتی‌که ظهرنویس ادعا کند که وی چک را امضا نکرده و جعل امضا وی نیز ثابت شود، مسئولیت او نسبت به پرداخت وجه چک منتفی می‌شود؛ اما همچنان صادرکننده مکلف به پرداخت آن است؛ هرچند که پرداخت دین منشأ صدور چک به ظهرنویس را ثابت کرده باشد.

سؤال: گذاشتن تاریخ بر روی چک بدون تاریخ از ناحیه دارنده جعل است: وکیل خوب در قم پاسخ می‌دهد:

 گذاشتن تاریخ بررسی چک بدون تاریخ از ناحیه دارنده جعل و الحاق بشمار نمی‌آید و جرم نیست. در ادامه یک نظریه مشورتی در خصوص مجاز بودن تحریر تاریخ در چک سفید امضا اضافه می‌گردد.

شماره و تاریخ نظریه ۲۱/۷-۱۵/۱/۱۳۸۱
نظریه اداره کل حقوقی و تدوین قوانین
دادن چک‌های سفید امضا ظهور دارد در تفویض اختیار پر کردن آن به دارنده چک، بنابراین وقتی کسی چکی را بدون تاریخ و سفید به کسی می‌دهد عرفاً" به معنای آن است که صادرکننده چک اختیار گذاشتن تاریخ را به دارنده داده است که هر وقت مایل به وصول وجه آن بود تاریخ گذاشته و به بانک مراجعه و وجه آن را دریافت نماید مگر اینکه خلاف این امر ثابت شود و لذا گذاشتن تاریخ از ناحیه دارنده جعل و الحاق بشمار نمی‌آید و جرم نیست.

 تأثیر اثبات جعلیت امضا یکی از مسئولین چک بر مسئولیت سایرین

 صدور رأی کیفری مبنی بر مجعول بودن امضا یکی از مسئولین چک تنها موجب برائت ذمه وی می‌شود، ولی سایر مسئولین نمی‌توانند برای برائت ذمه خود در برابر دارنده با حسن‌نیت به رابطه شرکا در شرکت و عدم اطلاع از جعل استناد کنند.

 دعوی اثبات جعلیت چک پس از صدور حکم محکومیت به پرداخت

 وکیل جعل اسناد در قم خاطرنشان می‌سازد: دعوی اثبات جعلیت چک پس از صدور حکم محکومیت به پرداخت آن و رد اعاده دادرسی به دلیل عدم ارائه حکم قطعی دائر بر اثبات حیله و تقلب، باتوجه‌به اینکه دعوای مستقلی بوده و مشمول امر مختومه نمی‌شود، قابل‌پذیرش است.

 عدم پیگیری پرونده اثبات جعلیت توسط خواهان   

سؤال: تکلیف دادگاه در فرض عدم اقدام خواهان جهت اثبات ادعای جعل چه می‌باشد؟ وکیل اثبات جعل پاسخ می‌دهد: با عنایت به اینکه مطابق ماده ۱۹۹ قانون آیین دادرسی در امور مدنی در کلیه امور حقوقی دادگاه علاوه بر رسیدگی به دلایل مورد استناد طرفین هرگونه تحقیق یا اقدامی که برای کشف حقیقت لازم باشد انجام خواهد داد

در همین زمینه شعبه ۳۵ دادگاه تجدیدنظر استان تهران در دادنامه شماره ۹۱۰۹۹۷۰۲۲۳۵۰۰۸۹۸ مورخ ۱۳۹۱/۰۹/۲۹ در دعوی به خواسته صدوری‌ای بر جعلیت یک فقره چک اشعار داشته است:

 چنانچه خواهان برای اثبات خواسته ادعای جعلی بودن سندی را کند؛ ولی در این راه اقدامی برای اثبات انجام ندهد، دادگاه نمی‌تواند به علت عدم اثبات این امر دعوی را رد کند؛ بلکه باتوجه‌به اختیار قانونی انجام کلیه تحقیقات لازم برای کشف واقع خود اقدام به تحقیق نماید.

 تبعیت دادگاه حقوقی از رأی قطعی کیفری نسبت به اصالت یا جعلیت سند

 وکیل شکایت جعل درصورتی‌که دعوای حقوقی در جریان رسیدگی باشد، رأی قطعی کیفری نسبت به اصالت یا جعلیت سند، برای دادگاه متبع خواهد بود و چنانچه رأی قطعی کیفری در مورد جعلیت سند صادر نشده باشد موجبی برای انتظار دادگاه حقوقی تا روشن‌شدن نتیجه دادگاه کیفری وجود ندارد

 دادگاه صالح برای دعوی اثبات جعلیت سند مال غیرمنقول

دادنامه شماره ۹۳۰۹۹۸۲۶۱۱۸۰۰۵۵۶ شعبه چهل دیوان عالی کشور مقرر می‌دارد: در دعوی اثبات جعلیت سند مال غیرمنقول، باتوجه‌به اینکه مال غیرمنقول، به‌صورت مستقیم موضوع دعوی نیست؛ دادگاه محل اقامت خوانده صالح به رسیدگی است.

 نمونه دادنامه اثبات جعلیت مبایعه‌نامه

 شماره دادنامه قطعی: ۹۴۰۹۹۸۲۸۸۵۸۰۰۷۹۴
تاریخ دادنامه قطعی: ۱۳۹۵/۰۲/۲۸
رأی دادگاه

 درصورتی‌که مبایعه‌نامه‌ای در دعوی الزام به تنظیم سند و تحویل مبیع ارائه شده و حکم دادگاه بر اساس آن صادر شده باشد، دعوی اثبات جعلیت آن، مادامی که موجبی برای بی‌اعتباری دادنامه مذکور وجود نداشته باشد، مشمول اعتبار امر مختومه بوده و با قرار رد دعوی مواجه می‌شود.

 شعبه ۳۲ دادگاه تجدیدنظر استان تهران